Wandelenderwijs: Wereldwandelaars op hun boeiende weg
Op 16 juli 1911 verzamelt zich een menigte op de Dam in Amsterdam. Jong en oud is hierheen gekomen om drie wereldwandelaars, Bram Mossel (19), Gerard Perfors (21) en Frans van der Hoorn (20), uit te zwaaien. Het drietal is opvallend gekleed. Ze dragen een vilten hoed, een fluwelen jasje en op hun borst een groene sjerp met het woord ‘Wereldwandelaars’. Verder hebben ze een canvas rugzak, een slappe hoed en een wandelstok. Van een toeschouwer krijgen ze een in Esperanto (de nieuwe wereldtaal) opgestelde brief, met daarin een lijst van geestverwanten die onderweg onderdak en hulp kunnen verschaffen. De menigte loopt mee tot de rand van de stad en zwaait hen bij de Watergraafsmeer uit voor een wandeling van jaren
Tekst: Aat van der Harst | www.verhalenonderweg.nl
Foto’s: Bram Mossel, met dank aan uitgeverij Querido
WereldWandelaars met hoge idealen
Schrijver en historicus Wim Willems komt door toeval dit bijzondere verhaal op het spoor en schrijft er het boeiende boek Wereldwandelaars over. Hij heeft een kist met geschreven teksten ter beschikking en interviewt nabestaanden. Hierdoor krijgt Willems een beeld van de wandelaars. Het zijn drie jongens uit het arbeidersmilieu. Twee komen er uit de Schilderswijk in Den Haag, een uit een Amsterdamse volkswijk. Alle drie zijn ze geheelonthouder, vegetariër, strijder voor sociale rechtvaardigheid en op zoek naar vrijheid in de natuur. Ze leren elkaar kennen bij een socialistische jeugdvereniging, waar ze als snel bevriend raken.
De wijde wereld in
Samen maken Bram, Gerard en Frans een plan om te ontvluchten aan hun milieu en aan een toekomst in werkplaatsen, waar ze als arbeiders de hele dag opgesloten zullen zitten. Met alleen een lagere schooldiploma op zak, hebben de drie jongens een grote drang om zich verder te ontwikkelen. Dit willen ze dat doen door een lange wandeling de wijde wereld in te maken. Veel mensen willen dat tegenwoordig ook wel, maar het verschil met anderen is dat deze drie het ook écht doen. Voorbeelden zijn groepjes Franse avonturiers die zich laten inspireren door Jules Vernes avonturenroman Een reis om de wereld in 80 dagen.
Op de hoogte blijven van het laatste wandelnieuws?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en volg ons op Facebook, dan mis je niks!
Het drietal doet iets wat nieuw is voor hun stand. Eeuwenlang was reizen en het maken van lange wandelingen iets voor de elite geweest, voor de adel en rijke kooplieden. In de 17e en 18e eeuw maakten duizenden jonge mannen uit de bovenklasse hun Grand Tour naar Italië en Griekenland, de bakermat van de Europese beschaving. Maar dit zijn arme jongens uit Den Haag en Amsterdam, idealisten die een bijdrage aan de wereldvrede willen leveren met hun wandeling.
De tocht begint
Het drietal verwacht tien jaar over de reis te zullen doen. Vooraf hebben ze prentbriefkaarten laten drukken met hun eigen beeltenis en de belofte dat ze een boek over hun reis zullen schrijven. Ze verwachten van de opbrengst te kunnen leven, samen met het loon voor de serie artikelen die ze onder de titel “Te voet de wereld rond” voor de Amstelgids en andere bladen zullen schrijven. Daarnaast hebben ze vooraf een cursus Esperanto gevolgd, om zichzelf onderweg verstaanbaar te kunnen maken.
Bram, Gerard en Frans lopen eerst via Amersfoort, Nijmegen en Vaals, vaak nageroepen door verbaasde dorpelingen. Vanaf het Drielandenpunt wandelen ze Duitsland door en komen in Verona in Italië. Ze willen doorsteken naar Noord-Afrika, maar vanwege politieke onrust voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog gooien ze hun plan om. Via Venetië lopen ze weer een stuk naar het noorden en komen dan aan in Wenen. Daar vinden ze het erg prettig en blijven ze langere tijd.
Drietal wordt viertal
De vriendin van Gerard, Marie Zwarts uit Den Haag, verlangt intussen zo naar haar vriend dat ze tegen de wil van haar hele familie de trein naar Wenen pakt. Als viertal trekken ze verder. De samenstelling van een groep met drie vrijgezelle jongemannen en een vrouw blijkt aanvankelijk helemaal niet te werken. De groep valt op de weg van Boedapest naar Roemenië uit elkaar en pas veel later zien ze elkaar weer.
In de arme landen onderweg lijden ze enorme ontberingen, tot afgevroren tenen aan toe. Ook worden ze vaak vijandig bejegend door dorpelingen onderweg. Marie ontpopt zich intussen als een sterke wandelaarster en een grote aanwinst voor de groep met drie mannen. Ze is blij dat ze zich bij het gezelschap gevoegd heeft en geniet ervan. Met een boot over de Zwarte Zee komt de groep aan in Constantinopel (het huidige Istanbul). Vandaar trekken ze via Syrië door naar Palestina. ”Ze wandelen door landschappen die hen terugvoerden naar de eerste dag van de Schepping in de Bijbel: een woeste en ledige aarde”, schrijft Willems erover.
Eerste Wereldoorlog gooit roet in het eten
In Palestina wordt de groep ingehaald door de politieke werkelijkheid van die tijd. De Eerste Wereldoorlog is dan namelijk uitgebroken, waardoor verder reizen te gevaarlijk wordt. Ze moeten hun tocht staken en gaan ieder huns weegs. Bram, een begaafd fotograaf en tekenaar, wil als enige verder trekken richting het oosten. Via Egypte en Soedan reist hij richting Eritrea, waar hij hoopt de boort naar India te pakken. Aan de Eritrese grens wordt Bram echter teruggestuurd, waarna hij naar Nederland terugkeert. Frans blijft zijn leven lang in Palestina wonen en wordt hovenier. Gerard en Marie keren terug naar Nederland en vestigen zich in Oosterbeek. Een wandeling van bijna vier jaar is ten einde gekomen.
Vrijheidsdrang en lef
Wat de schrijver van het boek vervolgens doet, is de wegen van het viertal na de wandeling onderzoeken. Hij speurt met name naar wat er van hun hoge idealen terechtgekomen is en hoe die doorwerken bij hun nakomelingen. Hoe het een aantal van hen vergaat is aangrijpend. Dit geldt vooral voor de joodse Bram, die in de Tweede Wereldoorlog door zijn buurman wordt verraden en in de buurt van Auschwitz omkomt.
Tegen die tijd ligt de wandeling al ver achter hen, maar deze tocht zal hen en hun nakomelingen wel altijd met elkaar verbinden. Wat mij het meest bijblijft na lezing van het boek, is de enorme vrijheidsdrang en het lef van dat bijzondere viertal. Ze doen iets waar veel mensen van dromen, maar niet durven. In 1911, meer dan een eeuw geleden, hebben ze vanuit hun idealen de moed om zonder geld en bezit op pad te gaan voor een wandeling van jaren. De beschrijving van die tocht is fascinerend.
Over de auteur
Aat van der Harst wandelde van huis naar Spanje en naar Italië. Hij is wandelcoach en begeleidt mensen met levensvragen in beweging. Over zijn wandelingen maakte hij de vertelvoorstelling Ontmoetingen Onderweg, waarmee hij samen met zangeres Marianne van der Post optreedt. Hij is schrijver van inspiratieboek Wandel je wijzer, stad en natuur als coach. Meer informatie via: www.verhalenonderweg.nl ; avdharst@verhalenonderweg.nl