Wandelen in Amsterdam-Noord

Lang was Amsterdam-Noord het vergeten stadsdeel aan de overkant van het IJ. Dat is aan het veranderen. De geografische barrière wordt hier en daar al het Blauwe Plein genoemd. Ooit kon je vanaf het Damrak prachtig uitkijken over het IJ. Aan de overkant een dijkje en wat huisjes. Met de bouw van het Centraal Station draaide Amsterdam zijn kont naar het water. De waterstad werd een landstad. Zo’n tien jaar geleden zaagde de NS een smalle strook uit de kap van het station. Daarna kon je vanaf perron 15 weer bootjes zien varen. Aan de overkant geen leeg land meer, maar een stadsdeel groter dan Alkmaar. Tijd voor een wandeling langs de zonnige kant van het Blauwe Plein en door de stedenbouwkundige schat van Noord: de tuindorpen.

Tekst en foto’s: Bert Stok, Route m.m.v. Jan Erik Burger

Hoe zou Noord een echt onderdeel van de stad kunnen worden, dat was steeds weer de vraag. Tal van plannen werden gemaakt, lang niet allemaal even realistisch. Wat heet: sloop het Centraal Station en bouw een nieuw CS in Noord. Of wat te zeggen van een plan uit 1901 van H.J.M. Walenkamp om in Noord ook grachten te graven. En dan nog al die bruggen die werden bedacht. In het najaar van 1996 zag ik op de tentoonstelling ‘De sprong over het IJ’ een hele mooie van J. Galman. Stadspoorten, woningen, winkels en pakhuizen, het gewone stadsleven zette zich door op die brug. Hoog torende het monumentale bouwwerk uit boven de bescheiden koopmanshuizen van de stad.

Heen en weertje

Vanuit het hart van de stad, met een brug het IJ over, bleef een droom. De kans dat achter het station ooit nog eens zoiets komt, is klein. De haven vertrok richting zee, maar tegenwoordig willen cruiseschepen weer ongehinderd bij de oude binnenstad afmeren. Tunnels kwamen er wel, maar gek genoeg niet een voor fietsers en voetgangers zoals in Rotterdam en Antwerpen. Lang was er voor al het verkeer maar één manier om het water over te steken: de pont. Voor dagjesmensen een feest zo’n heen en weertje. Hoewel? Jan Donkers, schrijver/journalist en oud-bewoner van Noord, had er een pesthekel aan. Vooral al dat wachten, op weg naar school en weer terug naar huis, vond hij een crime. In ‘Zo dicht bij Amsterdam’ schreef hij: ‘Regenen deed het altijd in die jaren. Ik weet wel dat iemand met meteorologische en ander ondeugdelijk bewijsmateriaal mijn ongelijk kan aantonen, maar toch is het verstandiger mij te geloven. Het regende altijd. In elk geval elke werkdag tussen acht en negen en tussen vier en vijf’. Eenmaal op de pont was je in die tijd nog niet verzekerd van een droge plek. Vaak stond je met de fiets in de plenzende regen naast de auto’s. Te laat voor een plekje onder de overkapping.

Riant uitzicht

Toen op de IJ-oevers steeds minder werd gewerkt, nam het aantal waterverbindingen af. Nu is het achter het CS weer een levendige boel. De wit-blauwe ponten varen uit naar alle richtingen. De stad heeft zich naar het water gekeerd. Langs de kaden en op de Scheepswerven staan woningen en bedrijven. Dat Shell zich (gedeeltelijk) terugtrok van de IJ-oever, was de klap op de vuurpijl. Bijna een eeuw lang kon je daar als gewone sterveling niet lopen. Wat er achter de hoge hekken gebeurde, was een mysterie. Nu staan er luxe stadsvilla’s en ligt langs het IJ een wandel- en fietsboulevard. Mooi kijken is het daar. Schepen glijden in slow motion voorbij, water klotst zachtjes tegen de steenblokken op de oever. Aan de overkant de kap van het Centraal Station en de Graansilo, helemaal links weerkaatst de zon op het glas van het Muziektheater. Nooit gedacht dat ik vanaf deze plek nog eens naar de stad zou kunnen kijken. Prachtig, wat een riant uitzicht. Vanavond zal in de huizen aan beide zijden van het IJ het licht aan gaan. Dat schept gezelligheid.

De wandeling aan ‘de overkant van het IJ’ begint niet echt in Noord, maar bij Eiburgh Snacks, de snackbar met de lekkerste patat van Amsterdam. Over een dijkje loop ik langs kabbelend water naar de Oranjesluizen. Daar kun je sinds kort vanaf de sluiswachterhuisjes over een groene oever langs het IJ wandelen. In de verte de overkapping van CS en dichtbij de Sluizen. Wonderlijk stil is het. Trekpontjes in de brede sloten voor de sprong naar de overkant.
Op de Nieuwendammerdijk is het nog steeds lekker lopen. Wat zouden die houten huisjes aan de dijk wel niet kosten? ‘Zo landelijk en toch zo dichtbij het centrum’, dat is vast goud waard. Verder maar weer, de dijk af, Tuindorp Nieuwendam in. Voor de Tweede Wereldoorlog werd het gezien als het mooiste tuindorp van Europa. Wonen aan de rand van de stad in een vriendelijke eengezinswoning met veel groen. In de Wognumerstraat trapt een jongen met korte beentjes een wk-bal over de heg. Bij de Avenhornstraat stept een meisje met lange haren voorbij. Het is een straat met rijtjeshuizen, de keuken aan de straatzijde en de woonkamer grenzend aan de tuin, een novum in de tijd dat ze gebouwd werden.

Badcellen

Op het Purmerplein loop ik onder een luifel langs de etalages. Droog kunnen winkelen, ook dat was nieuw. De meeste huizen beschikten over een badcel. Door die badkamers werden de huren te hoog voor de havenarbeiders, voor wie de huizen eigenlijk bedoeld waren. In Vogel- en Disteldorp, twee miniatuur tuindorpen, hadden ze geen badcel. Daar gingen de arbeiders naar het badhuis. In de Lange Vogelstraat doet het badhuis nu dienst als museum. De huizen, ooit bedoeld als noodwoning, werden gerenoveerd. Douchen kan nu thuis. Een medewerkster van het museum slaat een tapijt opzij. Dan komt op de vloer de plattegrond van de douchecellen bloot te liggen. In de hoek een wat grotere cel. ‘Wie wat meer te besteden had, kon een ligbad nemen’, vertelt ze. Het verhaal wil dat aan het eind van de Eerste Wereldoorlog, toen de huizen werden opgeleverd, Belgische vluchtelingen in deze tuindorpen werden opgevangen. Op het Zwanenplein in de Vogelbuurt, ook een tuindorp maar met minder groen, staat boven een deur in steen gehouwen, de Franse haan en het nationale symbool van Duitsland: de adelaar. Wanneer ik naar het gevecht tussen die twee vogels kijk, komt een buurtbewoner onder de motorkap vandaan. ‘Daar, onder de poort bij nummer 21, staat op de muur hoeveel een ei in de Eerste Wereldoorlog kostte,’ wijst hij.
Dat blijkt 35 cent te zijn. Boter kostte 4,40 per kilo en nu we toch bezig zijn: kaas 0,94 per halve kilo.

Ontoelaatbaar

Niet iedereen mocht zomaar in een tuindorp wonen. In de Asterdwarsweg staat midden in een bedrijventerrein, tussen het groen van wat bomen, een wit rechthoekig gebouw. Het is de voormalige toegangspoort tot Asterdorp, een dorp voor ‘ontoelaatbare gezinnen’. Achter hoge muren werd onder toezicht van opzichteressen geleerd hoe te wonen in een modern huis. Arie Keppler, sociaal-democraat en de eerste directeur van de Gemeentelijke Woningdienst, was de initiatiefnemer. Volgens hem waren de bewoners van Asterdorp door hun jarenlange verblijf in achterbuurten niet in staat tot deugdelijk wonen. Dat moest geleerd worden. Asterdorp werd in 1940 ontruimd en in de oorlog nog gebruikt voor het opsluiten van Joodse gezinnen.

Aan de voet van de voormalige Shelltoren, de Overhoeks, luistert een groepje mannen naar een vrouw. Het gaat over cultuur. Ze vertelt dat hier bij de toren een filmmuseum wordt gebouwd. In de lege kantine van Shell en het bijbehorende parkje zal de organisatie van muziekgebouw Paradiso de programmering op zich nemen. Over een jaar of wat zal, voorspelt ze, dit hier de culturele hotspot van de stad zijn. Paradiso aan het IJ. Binnenkort met de metro onder de het Blauwe Plein door. Je bent er zo.

Praktische informatie

Veerdiensten:
IJ-buurtveer – Laagseizoen: half sep. t/m eind okt. en van half april t/m half juni. In de winter vaart het pontje niet.
CS-steiger 14 – vertrek 13.30 en 15.45 uur.
Sluisje – vertrek 14.45 en 16.50 uur. Hoogseizoen: half juni t/m half sept.
CS-steiger 14 – vertrek 11.30,13.30 en 15.30 uur.
Sluisje – vertrek 13.00, 15.00 en 17.00 uur.
IJpleinveer – frequent
Buiksloterwegveer – frequent
Distelwegveer – niet in het weekend

Verder lezen

Jan Donkers, Zo dicht bij Amsterdam, ISBN 978 90 450 12957
Peter Roemer, Buurten in Noord, ISBN 978 90 810 61926

Route

Amsterdam, Piet Heintunnel – Oranjesluizen -Tuindorp Nieuwendam – Vliegenbos – Vogeldorp – Vogelbuurt – Disteldorp – Shellterrein – Buiksloterwegveer (11 km)
Beginpunt: tramhalte Zuiderzeeweg (eerste halte na Piet Heintunnel).
Bereikbaarheid: vanaf Centraal Station tramlijn 26 naar IJburg.
Varianten:
Variant 1 (5 km): Vanaf sluisje Nieuwendammerdijk (punt A op de kaart) met IJ-buurtveer naar CS.
Variant 2 (9 km): Bij punt B op de kaart LA de Havikslaan in. Steeds RD tot IJ-oever. Hier RA en via oever naar IJpleinveer. Vandaar terug naar CS.
Variant 3 (12 km): Bij punt C op de kaart RA brug over en steeds RD via Distelweg naar Distelwegveer. Via zuidelijke IJ–oever naar CS.

Routebeschrijving

Vanaf tramhalte terug richting tunnel. Loop over parkeerterrein evenwijdig aan trambaan. (Voor bezoek Eiburgh Snacks: vanaf tramhalte RD en bij kruising trambaan/weg RA. Snackbar ligt na zo’n 50 m aan linkerhand). Einde parkeerterrein RD via paadje. Dan links door opening hek. Dan RA en tunnel over. Even later dijk op. Dijk blijven volgen. Einde dijk RD en Oranjesluizen over. Na Oranjesluizen dijk op en even later LA dijk af en dan de weg nemen die tussen de achtertuinen van de sluiswachterhuisjes ligt. Aan eind sloot. Deze oversteken met trekpontje. Pad langs oever volgen. Na nog een trekpontje buigt pad scherp naar rechts. Pad komt uit op klinkerweg. Hier LA en dan steeds RD. Na 300 m. maakt weg scherpe bocht naar links. Hier RD en dijk op. Pad tussen populieren volgen. Na 100 m RA dijk af. Volg pad langs water (water ligt aan rechterhand !!). Pad blijven volgen tot hek van jachthaven Twellegea. Hier RA naar dijk Nieuwendammerdijk. Hier weer RA en dijk volgen. Eerste straat LA Beemsterstr. Eerste mogelijkheid LA Wognumerstr. Even later RA Avenhornstr. Poort onderdoor en LA Purmerweg. Bij kerk even voor nr 46 LA Brede Kerkepad. RD en dijk weer op. Hier RA en dijk volgen langs sluisje (punt A op de kaart). Direct na nr 293 Nieuwendammersluispad in. Paadje achter dijkhuizen volgen. Bij T- splitsing LA naar dijk ( RA mooi paadje naar bruggetje). Hier RA en dijk volgen Even na nr 172 LA dijk af Nieuwendammerkade. Eerste mogelijkheid rechts, bruggetje over. Volg wit-rode markering door Vliegenbos. Aan rand bos, waar pad uitkomt op brede asfaltweg, RA en langs fabriek. Eerste mogelijkheid rechts (nog steeds wit-rode markering). Na 300 m LA Vierde Vogelstr. Even later RA Lange Vogelstr. Steeds RD tot Meeuwenlaan bij Brederode College. Hier LA naar rotonde. Deze RD oversteken en dan tweede str rechts Koekoeksstr. RD over Koekoeksplein naar Zwanenplein. Tegen de klok in om kerk lopen en dan bij nr 21 poort onderdoor. Bij T-splitsing RA Sijsjesstr . Even later weer T-splitsing. Hier LA Mussenstr. Dan eerste straat rechts Eksterstr. Trapje op en LA. Even later RA brug over (punt B op de kaart). Steeds RD via Hagendoornweg naar rotonde. RD rotonde oversteken en verder via Distelweg. Dan vierde str rechts. Via Distelplein en Distelkruisweg onder poort door naar T-splitsing. Hier LA en verder over Distelkade en Ranonkelkade. Bij kruising (punt C op de kaart) RD verder over Ranonkelkade. (voor bezoek poortgebouw Asterdorp hier RA brug over en dan tweede str links : Asterdwarsstr nr 10). Bij nr 28 RA brug over en verder via Grasweg. Steeds RD langs nieuw Shellgebouw naar IJ. Voor pont LA en langs oever.