Toppunt van Art Nouveau

Brussel was toen nog een bruisende stad’, zong Jacques Brel ooit. Oude tijden komen terug. Na jaren van verwaarlozing door een kongsi van politici en grondspeculanten klimt Brussel uit een diep dal omhoog. Verkenning van vijf interessante wandelroutes.

Tekst en foto’s: Jan Erik Burger Uit: Op lemen voeten 2006-3

Onze architectuurwandeling begint bij de historische Abdij Ter Kameren. Voor het voorhof van de abdij staat een oorlogsmonument waarin baron Saint Georges, held van de Yser en de Eerste Wereldoorlog zijn eentalige strijd voor het unitaire België voert tegen de Duitse barbaren. Via de Munsterstraat kom ik in de Bellevuestraat. Daar bouwde de architect Ernest Blerot op nummer 42-46 zijn sprekende gevels met houten erkers, omlijste sgraffito’s en mooi driedimensionaal bloemensmeedwerk. Het blijft gevel, ornament, maar wel van hoge klasse. Door de Bellevuestraat loop ik naar de vijvers van Elsene. Op de Gedachtenissquare tussen beide vijvers in staat een oorlogsmonument waar uitgeputte, doch koene helden getroost worden door een Engel. De ene held is al dood, de andere zieltogend. In de Generaal De Gaullestraat ander werk van Blerot, maar de mooiste gevels zijn die in de Dalstraat van architect Ernest de Lune. Mijn voorkeur
heeft de deurpartij van nummer 6. In de rondingen van deur en zijramen zien we de kwartieren van de maan.

Visueel vuurwerk

Op Louizalaan 224 staat Hôtel Solvay, dat Victor Horta bouwde voor Armand Solvay, de neef van de industrieel en mecenas. Het budget was onbeperkt. Links en rechts twee symmetrische erkers over twee verdiepingen met daarbovenop balkons. Buiten ziet het gebouw er relatief bescheiden uit, maar binnen barst een visueel vuurwerk los. De rood-oranje tinten versterken de sfeer van luxe en comfort nog verder.
In de Paul Emile Jansonstraat staat Hôtel Tassel, het allereerste Art Nouveau huis ter wereld. In de gevel zijn alle vernieuwende elementen van de stijl al verwerkt, zij het soms bescheiden. Ook hier weer een grote erker (‘bow window’ in het jargon) over twee verdiepingen. Als je goed kijkt zie je de metalen staanders opengewerkt, zij het enigszins verdekt. In het stratenblok Faiderstraat, Defacqzstraat en Livornostraat blijft het genieten. Faiderstraat 83 is het enige huis in Art Nouveau stijl van architect Albert Roosenboom. De gevel is bijzonder geslaagd. Uit een sokkel van fruit ontspringt de voetenschraper die weer uitmondt in de brievenbus. In de Defacqzstraat bouwde Paul Hankar zijn eigen huis over een bescheiden breedte van zeven meter.

Hankar

De gevel oogt sober en wordt gedomineerd door een bow window over twee verdiepingen. In Hôtel Ciamberlani in dezelfde straat kon Hankar zich echt uitleven. Dit is een echte kunstenaarswoning. Hier is geen sprake van lijden op een zolderkamertje, maar van het grote gebaar, een majestueuze twaalf meter brede gevel. Het atelier heeft twee Moorse ramen in hoefijzervorm. In de Amerikaanse straat 23-25 staat de
privé-woning annex atelier van Victor Horta. In de dertien meter brede gevel zijn de twee functies duidelijk gescheiden. De gevel van het woonhuisgedeelte is opgebouwd rond een bow window, de gevel van het atelier is soberder maar de bovenste verdieping huisvest het beeldhouwersatelier en wordt gedomineerd door een breed raam voor optimale lichtinval. Gaat dit huis zien, een blik in de trappartij van het woonhuis zegt meer dan 100 woorden. Licht, lucht, ruimte. Ook in zijn details een superieure prestatie. Horta had overigens aan drie uur slaap per nacht genoeg. Een van de ware groten.

De blik van de nachtvogel

Hôtel Hannon (Verbindingslaan 1) is het enige huis van de architect Brunehaut in Art Nouveaustijl. Dit hoekhuis met zijn holle en bolle lijnen en zijn gigantische erker op de eerste verdieping was bijna aan sloop ten prooi gevallen. Naast dit huis staat het bescheidener maar leuke huis met de uilen (Édouard Pelseneer, 1899). Glaspartijen en de ronde ramen doen denken aan de blik van de nachtvogel, die boven de deur ook in sgraffito wordt afgebeeld. De wandeling vindt een waardige afsluiting in de Vanderschrickstraat. Hier bouwde Ernest Blerot in een dubbelrol als architect en projectontwikkelaar dertien huizen naast elkaar. Met name in de gevels heeft hij zich opnieuw kunnen uitleven. Op de hoek met de Waterloosesteenweg staat het eetcafé La Porteuse d’Eau met een prachtig Art Nouveau interieur. Hier kunt u ontspannen eten en drinken, en genieten het interieur. Het is nep, imitatie Art Nouveau, de vrucht van een recent werkgelegenheids-
en scholingsproject.

Kaarten en gidsen

De beschrijving van de monumenten zijn ontleend aan
Brussel 2005. Wervelen in Art Nouveau. Wandelkaart met 5
Art Nouveau routes doorheen Brussel en aan Louis Meers Art
Nouveau wandelingen in Brussel (Lannoo 1996).

Route

De beschreven wandeling is ontleend aan route 2 Louizawijk
en de vijvers van Elsene en route 4 Sint-Gillis en Vorst.
Een absolute must is het Horta Museum aan de Amerikaansestraat 23-25 in Sint-Gillis. Entree € 7,–