Dennenroute 05 (7 km) Zuidlaren
De Dennenroute 05 is een unieke wandeling van circa 7 km lang (± 2 uren). De route voert u grotendeels over het parkachtige terrein van de hoofdlocatie van GGZ zorgconcern Lentis; ‘Dennenoord’ Zuidlaren. Het traject bestaat voornamelijk uit verharde wegen en paden en daardoor ook geschikt voor fietsers en invaliden.
Om u het navigeren zo gemakkelijk mogelijk te maken is de routebeschrijving, voorzien van informatieve tekstblokken, in delen genummerd. Deze nummers vindt u terug op de ondersteunende routekaart. (Het startpunt is vrijwel per OV bereikbaar.)
Start- en eindpunt
Parkeerplaats verpleeghuis DE ENK,
aan begin Hoofdlaan Lentis Zuidlaren,
E 212, 9471 KW Zuidlaren
Coördinaten N53 05.227 E6 40.190
OV: bushalte Tienelsweg + enkele minuten lopen
Tips voor onderweg
* Draag stevige (wandel)schoenen
* Neem voldoende proviand mee
* Onderweg komt u beperkte horeca tegen
* De route is ook geschikt voor fietsers en invaliden
* Honden zijn aangelijnd welkom
* Respecteer natuur en parklandschap
* Geniet en haast u niet
Lentis heet u welkom op haar hoofdlocatie in Zuidlaren
Als GGZ organisatie biedt Lentis geestelijke gezondheidszorg, forensische gezondheidszorg en ouderenzorg in de provincies Groningen, Drenthe en Friesland. De hulp wordt verleent aan kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. Cliënten kunnen hier terecht na een verwijzing van een huisarts of specialist.
Lentis is ontstaan in 1895 en bestaat vandaag de dag uit verschillende zorggroepen en diensten. Haar vier hoofd-zorggroepen zijn Lentis, Dignis, Jonx en Forint. Lentis beschikt over zorgvormen die uniek zijn in het Noorden, zoals onze 24/7 crisisdienst voor iedereen uit de provincie Groningen.
De locatie Zuidlaren, in de volksmond nog regelmatig Dennenoord genoemd, is om meerdere redenen bijzonder. De geschiedenis van Dennenoord is dus terug te voeren tot 1895 toen de <i>Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in Nederland</i> een aanzienlijk stuk grond in Zuidlaren kocht, buiten de stad in een rustieke omgeving. Verspreid over het terrein werden paviljoens gebouwd waar tientallen ‘zenuwlijders’ als ware in gezinsverband en volgens gereformeerde gedachte konden wonen. Een aanzienlijk aantal van die gebouwen bestaat nog en zult u langs uw route tegen komen.
Ook zult u onder de indruk zijn van de begroeiing, die nog veel kenmerken van de oorspronkelijke aanleg bezit. Let u op de grote gazons, de lanenstructuur, de rhodondendron- en coniferengroepen, de prieelberken en de forse dennen.
Routebeschrijving
01 Brengt u eerst even een bezoekje aan de overburen. Keer vanaf de parkeerplaats van De ENK terug naar de Hoofdlaan, sla linksaf en steek de drukke Stationsweg over (let op verkeer). Sla ook hier linksaf. Aan je rechterhand ligt nu het domein van ‘voormalig’ Pharma Bio Research.
Noorder Sanatorium
Het Noorder Sanatorium werd in de beginjaren ’30 als eerste ‘open’ paviljoen van Dennenoord gebouwd naar ontwerp van de Groningse architect Egbert Reitsma (1892-1976). In de loop der jaren hebben hier vele vormen van psychiatrische behandeling plaatsgevonden. En was het Noorder Sanatorium lange tijd ‘het gezicht van Dennenoord’. De bijnaam ‘Het blauwe paviljoen’ heeft het gebouw te danken aan de blauwe betegelde penanten tussen de ramen aan de voorkant. In 1989 werd het pand gekocht door Dr. J.H.G. jonkman, eigenaar en oprichter van Pharma Bio Research International B.V. Het Noorder Sanatorium diende daarna als instituut voor geneesmiddelenonderzoek.
Inmiddels is echter ook dat alweer verleden tijd en heeft nieuwe eigenaar ‘Vastgoed Groningen’ plannen om er 20 grote luxe appartementen in te bouwen. Een superlocatie!
Ga op de rotonde linksaf de Schipborgerweg op. Sla ter hoogte van de supermarkt linksaf het verharde bospad in. U bent weer op het domein van Lentis. Sla nu aan het eind van het pad rechtsaf en volg de Hoofdlaan met voetpad en uitzicht op het Witte Huis.
02 Medisch Centrum
Zo meteen aan uw rechterhand bevindt zich het Medisch Centrum (M.C.). Het Medisch Centrum werd in 1988 gebouwd en herbergt een flink aantal medische diensten.
Blijf de Hoofdlaan in zijn flauwe bocht volgen.
03 Het Witte Huis
Dit huis rechts van u (gebouwd rond 1903) behoorde vroeger toe aan de geneesheer-directeur. Het huis heeft duidelijke trekken van de toen heersende Jugendstil. In die tijd was het heel gewoon dat personeelsleden op het terrein woonden, zo ook de verpleging en de dominee. Het Witte Huis huisvest tegenwoordig rond de 8 cliënten/bewoners.
Op de kruising pal voor de hertenkamp slaat u rechtsaf.
Bij de Reehorst (aan uw rechterhand) ziet u een beukenboom. Dit is vermoedelijk de oudste boom op het terrein. Deze stond er al voordat Dennenoord werd opgericht.
Blijf de weg in zijn linkse bocht volgen.
04 Centrum- en centrale keuken ‘De Schakel’
Het personeelscentrum (aan uw rechterhand) is in 1977 gebouwd met als doel ‘het bieden van recreatiemogelijkheden en restauratieve voorzieningen voor het ziekenhuispersoneel. In die tijd was het normaal dat het ziekenhuis aan een groot aantal medewerkers, met name leerling-verpleegkundigen, interne huisvesting bood. Tegenwoordig komt dit niet meer voor en kunnen zowel medewerkers, cliënten/bewoners als bezoekers gebruik maken van de bar, recreatieve ruimtes en het restaurant.
Aan de achterkant van het gebouw bevindt zich de Centrale Keuken (waar dagelijks maaltijden worden bereid, niet alleen voor cliënten van Lentis, maar ook voor een verzorgingshuis in het dorp en voor Tafeltje Dekje).
Sla meteen na de Schakel rechtsaf. Wandel zo achter de Schakel langs en sla op de driesprong weer rechtsaf. Volg dit weggetje (met ‘Akkerhoven’ aan uw linkerhand).
05 Akkerhoven
Akkerhoven heeft in totaal 8 woningen en is een woonvorm waarin van de bewoners (chronisch psychiatrische patiënten) verwacht wordt dat ze met minimale begeleiding zo zelfstandig mogelijk kunnen (leren) wonen. De eerste woningen werden gebouwd in 1981.
Op de driesprong koerst u gewoon rechtdoor.
06 De Boerderij
Waar aan uw linkerhand nu kinderopvang is gevestigd, stond ooit bijna tachtig jaar lang dé Boerderij van Dennenoord. Ze werd begin 1924 gebouwd met als doel: een eigen voedselvoorziening voor patiënten en personeel. Het betrof hier met name de productie van vlees en aardappelen. Groenten werden onder een andere dienst elders op het terrein verbouwd en keukenklaar gemaakt. Tot ongeveer 1981 werden er op de boerderij een á twee koeien en vier varkens per week geslacht. In paniek vluchtende varkens zorgden nog wel eens voor overlast in de tuintjes van de buren aan de overkant. De Boerderij werd in 2002 afgebroken.
Hier op einde weggetje verlaat u het terrein en gaat linksaf het fietspad op.
07 Woon-Werkgemeenschap Autisten (WWA)
De nieuwbouw aan uw linkerhand werd in 1994 geopend als huisvesting voor de Woon-Werkgemeenschap Autisten. Binnen de WWA wonen en werken normaal begaafde mensen met een autismespectrumstoornis. Vier woonhuizen en een appartementencomplex bieden plaats aan 30 bewoners. De WWA heeft een eigen werkplaats. In het winkeltje worden eigengemaakte producten als tuinmeubelen, kaarsen, tuinfakkels, deurmatten en open haard hout aangeboden. De winkel is maandag – vrijdag van 09.30 – 15.45 uur geopend. Daarnaast maakt en verhuurt de WWA verkleedkleding voor kinderen. Meer informatie krijgt u op tel. 050 – 409 7641.
Blijf het fietspad volgen en sla pas linksaf wanneer u voor het tunneltje staat.
Bewandel dit parallelweggetje naast de drukke N34 tot aan de brede zandweg links.
08 De Stiep
Als u eerst even de stippellijn heen en terug volgt ziet u aan uw linkerhand De Stiep, gebouwd in 1984. De Stiep is een boerderij waar groenten, fruit, bomen en planten worden gekweekt en dieren worden gehouden. In het eigen winkeltje gaan vele wel of niet eigen producten over de toonbank. Dit winkeltje is voor iedereen vrij toegankelijk. Ook is men hier graag bereid u een en ander van De Stiep te laten zien.
Afhankelijk van behandeldoel, interesse en toekomstverwachting kunnen cliënten van Lentis hier verschillende vaardigheden aanleren. De Stiep was eerder een kaasboerderij van Stichting De Stiep. Deze werd in 1991 onder bepaalde condities overgenomen door Dennenoord.
Neem linksaf deze brede zandweg met fietspad, sla op de kruising van fietspaden linksaf en koers verder over het doorgaande asfaltweggetje. Neem vervolgens de eerste verharde afslag rechts.
09 Brandweer
Psychiatrisch Ziekenhuis Dennenoord beschikte lange tijd over een eigen bedrijfsbrandweer. In de eerstvolgende bocht naar links ziet u de voormalige kazerne. Het gebouw stamt uit 1973. Tegenwoordig is het de Zuidlaarder brandweer die een eventuele GGz-brand blust.
Sla op de T-splitsing rechtsaf.
10 Gebouwen Technische Dienst
Voorheen voorzag het terrein Dennenoord voornamelijk zelf in het totale onderhoud van gebouwen. Nu beschikt men nog steeds over een aantal technische diensten, maar lang niet zo uitgebreid als vroeger. Op dit moment bevindt u zich temidden van de gebouwen (anno 1930 – 1934) waarin deze diensten gehuisvest zijn. Het gebouw van het timmerbedrijf is veel ouder en stamt uit 1895.
Sla op de eerstvolgende kruising rechtsaf.
11 Oude begraafplaats / Mortuarium
Aan uw rechterhand ziet u de oude begraafplaats (anno 1895, dus even oud als het voormalige Dennenoord). Opvallend is de hoeveelheid naamloze witte paaltjes die grotendeels stammen uit een tijd dat een psychiatrische inrichting een plaats was waar familieleden heen gingen ‘die men liever vergat’. In WOI stierven velen aan de Spaanse griep. Toen zijn de meesten hier begraven. Tot 1955 werden hier zo’n 1500 overleden psychiatrische patiënten begraven. Ook vonden er 80 personeelsleden en hun naaste familieleden hun laatste rustplaats.
Door veranderende inzichten in de jaren vijftig kreeg de inrichting een meer open karakter. Een eigen begraafplaats was geen noodzaak meer. Door haar belangrijke historische waarde werd de begraafplaats later op de monumentenlijst geplaatst. Het gebouwtje links van u is een voormalig mortuarium (gebouwd in 1962).
U maakt rechtsomkeert en slaat terug op de kruising rechtsaf.
12 Olmenstaete
…(aan uw linkerhand) is er voor patiënten met een zeer intensieve zorgvraag en slaat een brug tussen de intensieve klinische zorg en woonvoorzieningen voor chronisch psychiatrische patiënten.
13 Vredestein en Zonneheuvel
Ook het gebouw Vredestein rechts heeft in de loop der tijd nogal een diversiteit aan zorg- cq behandelvormen gehuisvest. De laatste was het Centrum voor Neuropsychiatrie (CNP).
Het CNP is nu het Kenniscentrum Ernstig Probleemgedrag (KEP) en gehuisvest in het Heymanscentrum in Groningen.
! Let u op de wilde wingerd, waar het gebouw mee begroeid is.
-U komt er waarschijnlijk niet aan toe, maar leuk om te weten: 100m voorbij Vredestein gebouw (paviljoen) Zonneheuvel. Sommigen zullen dit misschien nog herkennen als het oude paviljoen 20. Het werd in 1928 gebouwd.-
Op de kruising pal voor Vredestein slaat u linksaf.
14 Eikenstein en Cederborg
De laagbouw aan uw rechterhand, Eikenstein en Cederborg, vormen de FPA Zuidlaren en zijn beiden dus Forensisch Psychiatrische behandelAfdelingen.
Sla op de kruising linksaf en negeer verder zijwegen en paden.
15 Parkzicht
Ruim 100m voorbij Olmenstaete (weer aan uw linkerhand), bevindt u zich voor de plaats waar tot in 1994 nog het gebouw Parkzicht stond (het vroegere paviljoen 13). Parkzicht werd gebouwd in 1928 en vormde eertijds samen met ‘Zonneheuvel’ (een architectonisch identiek gebouw) een mannen- en vrouwenafdeling. Echter ook op sekse gescheiden verpleging is uiteraard inmiddels al lang historie.
Slinger met de weg mee tussen de nieuwbouwwoningen door en sla op de T-splitsing rechtsaf.
16 Nieuwbouw Wonen (anno 1995)
Dat ook de GGz met zijn tijd meegaat bewijst de architectuur van deze bouwstijl ‘geschakelde bungalows’. In deze ‘nieuwbouw’ wordt huisvesting en behandeling/begeleiding geboden aan circa 70 cliënten/bewoners. Het totaal aantal woningen kwamen in 1996 gereed.
Kies tussen de laatste woning en de hertenkamp het verharde pad naar rechts.
17 De Kimme / ’t Onderdâc
Zo meteen passeert u (aan uw rechterhand) Trefcentrum De Kimme. Een ontmoetings-, ontspannings- en activiteitencentrum met vele mogelijkheden voor met name cliënten, bewoners en bezoekers van Lentis, zoals:
- dagactiviteitencentrum ’t Onderdâc: voor zinvolle en/of aangename dagbesteding
- de schouwburgzaal met 450 zitplaatsen: voor theater en film
- de bibliotheek annex leenwinkel: voor het lenen van een boek of videofilm
- de Gehoorzaal (80 zitplaatsen): voor lezing, vergadering of discussie
- de gymzaal: voor sport en spel
In de schouwburgzaal worden ook regelmatig activiteiten georganiseerd in samenwerking met de Culturele Vereniging Zuidlaren. Het huren van de schouwburgzaal door derden behoort ook tot de mogelijkheden.
Op de veelsprong van wegen wandelt u naar rechts en vervolgens naar links voor de kerk langs.
18 Ontmoetingskerk
De bouw van deze kerk aan uw rechterhand (de Ontmoetingskerk) kwam in 1898 gereed. De toenmalige besloten gemeenschap van Dennenoord had een eigen kerk, waarin tot op heden nog steeds kerkdiensten voor cliënten van Dennenoord worden gehouden. Daarnaast zijn er regelmatig orgelconcerten. De Ontmoetingskerk van nu is niet meer dezelfde als die van toen. Door de groei van de inrichting was de binnenruimte na 30 jaar trouwe dienst veel te klein geworden en werd de kerk in 1928 aan weerskanten uitgebouwd. In de jaren ’70 echter werd zij weer te groot als gevolg van diverse ontwikkelingen, zowel in de gezondheidszorg als in het kerkelijk leven van met name jongere generaties. Ook waren onderdelen aan vervanging of verandering toe. Zo onderging de Ontmoetingskerk in 1975 een grootscheepse restauratie, die in totaal zo’n negen maanden in beslag nam. Op 27 augustus 1975 werd de gerestaureerde kerk opnieuw ingewijd en speelde het orgel (dat ook de nodige aandacht had gehad) in zijn “nieuwe mee afgestofte, kernachtiger en steviger maar behouden romantische klanken” (citaat: organist P. den Hartog).
Koers op de kruising rechtdoor en blijf het alsmaar naar links rondende weggetje volgen. Hou zijwegen en paden voor gezien.
19 Aanloop / Uitzicht
In deze woningen aan uw rechterhand wordt huisvesting en begeleiding geboden aan enkele groepjes chronisch psychiatrische cliënten, waarvan verwacht wordt dat ze onder minimale begeleiding zo zelfstandig mogelijk kunnen (leren) wonen.
U slaat op einde weg, op de schuine T-splitsing, linksaf. Daarna gaat u op de eerstvolgende kruising naar rechts en koerst recht op de watertoren af.
20 Watertoren
De watertoren in werd 1895 gebouwd. En behoort hiermee tot een van de oudste van de provincie Drenthe. Omdat er rond 1900 in de provincie vrijwel geen waterleidingbedrijven waren, vervulde de toren met alleen voor Dennenoord een rol in de watervoorziening maar ook lange tijd voor delen van de gemeente Zuidlaren en de kazerne in het dorp. De watertoren heeft dienst gedaan totdat Dennenoord en de gemeente Zuidlaren in 1973 op het provinciale waterleidingnet werden aangesloten. De toren heeft nu enkel nog monumentale waarde. Vanaf de jaren tachtig verkeerde de watertoren in een slechte conditie. Dankzij inspanningen en subsidies van verschillende zijden kon het gebouw echter in 1990 worden gerestaureerd en mede dankzij een gewijzigde monumentenwetgeving tot monument worden verklaard.
Bij de toren houdt u rechts aan en koerst op de kruising rechtdoor.
21 Hoofdgebouw
U bevindt zich nu aan de achterkant van het Hoofdgebouw waarin onder andere de Raad van Bestuur van Lentis en de stafdiensten zijn gehuisvest. Het Hoofdgebouw (eveneens anno 1895) was het eerste gebouw van Dennenoord. Hier vonden ook de eerste opnames plaats in paviljoen I en 2, het mannen- en het vrouwenpaviljoen. De renovatie in 1991 betrof met name de binnenkant. Aan de buitenkant werden, behalve de entree, geen veranderingen aangebracht. Aan de voorkant van het hoofdgebouw, boven de entree, staat de bijbelse tekst: [En Hij genas allen die kwalijk gesteld waren, opdat vervuld zoude worden, dat gesproken was door Jesaja, den profeet, zeggende: Hij heeft onze krankheden op zich genomen en onze ziekten gedragen.]
Neem (na parkeerplaats en grasveld aan uw rechterhand) in de hoek het smalle pad rechtsaf. Ga vervolgens op de T-splitsing naar links. Negeer zijwegen. Sla op de volgende T-splitsing rechtsaf en houd meteen daarna links aan.
22 Kliniek Zuidlaren
Het gebouw rechts werd in 1980 – 1981 gebouwd en kreeg de naam Bosrand en later Beukenrode. Na verschillende behandelfuncties biedt deze ‘Kliniek Zuidlaren’ nu intensieve behandeling van diverse ernstige psychiatrische aandoeningen. De maximale duur van opname is 9 maanden.
Halverwege de parkeerplaats gaat u linksaf het fietspad op. Aan het eind van het pad gaat u naar rechts en volgt verder de asfaltweg met de bocht mee naar links.
23 Zuiderpaviljoen
Links van u ziet u de achterkant van het Zuiderpaviljoen dat in 1957 werd gebouwd. Door zijn open karakter, in die tijd de belichaming van de modernisering in Dennenoord. Het gebouw bestaat uit twee gedeelten, een oost- en een westkant. In die tijd respectievelijk een mannen- en vrouwenkant. Het personeel bewoonde de middenkamers. Het Zuiderpaviljoen was de opnameafdeling van Dennenoord en als zodanig zeer in trek bij psychiaters. Er werkten er dan ook niet minder dan vier voltijds op veertig patiënten. Later was in het Zuiderpaviljoen ook lange tijd het Centrum voor Klinische Psychotherapie gevestigd. Cliënten met uiteenlopende persoonlijkheids- en eetstoornissen volgen hier behandelingen.
Op dit moment kunt u hier in de Kliniek voor Somatische zorg en ‘Ouderen’psychiatrie terecht als de psychische problemen zo ernstig zijn, dat opname nodig is. De kliniek behandelt ook mensen met psychiatrische aandoeningen, die intensieve somatische behandeling of revalidatie nodig hebben.
Aan het eind gaat u op de T-splitsing rechtsaf. (U bent weer op de Hoofdlaan.) Als u met de auto bent gekomen slaat u bij verpleeghuis De ENK linksaf terug naar de parkeerplaats en eindpunt van deze route.
Bent u met het openbaar vervoer gekomen, wandelt u dan rechtdoor de Hoofdlaan af en sla linksaf, terug naar de bushalte en eindpunt van deze route.
24 Verpleeghuis De ENK
Dit psychogeriatrisch verpleeghuis is als onderdeel van de ouderenzorg Dignis organisatorisch verbonden aan Lentis. Het verpleeghuis is bedoeld voor mensen die permanente hulp nodig hebben en waarvoor verzorging thuis of in een verzorgingshuis ontoereikend is.
In De Enk zijn 15 woningen, ieder voor zeven of acht bewoners. Het is een kleinschalige woonvorm in een groot gebouw.
Wij hopen dat u heeft genoten van deze voet(fiets)tocht en ontvangen graag uw reactie.
Deze tocht werd met zorg samengesteld. Mocht u toch onduidelijkheden in route of routebeschrijving ontdekken, dan wordt melding hiervan erg op prijs gesteld. Dit geldt natuurlijk ook voor onverhoopte wijzigingen in het landschap. Uiteraard volgt u een Wandelwégroute op eigen risico.
Dennenroute 05 februari 2005. Auteur; Dave Bekkema
Gecontroleerd, gewijzigd en GPS versie aangemaakt in februari 2018.
De Dennenroute ’05 is de vernieuwde versie van de ‘Dennenroute 95’. Ter ere van het 100 jarig bestaan van het toenmalig Psychiatrisch Ziekenhuis Dennenoord werd hij in 1995 uitgegeven door de jubilaris zelf en de plaatselijke VVV.
Wilt u meer informatie over Lentis, kijk dan eens op www.lentis.nl/.