Het Twentepad: Een rondwandeling door Noordoost Twente

Het Twentepad is een bewegwijzerde langeafstandswandelroute door het Nationaal Landschapspark Noordoost Twente. Deze regionale rondwandeling is gecreëerd door de Stichting Wandelnet en is in vier à vijf dagen te lopen.

Tekst: Hans Plas, www.oranginas.nl

Foto’s: Hans Plas en Visit Twente/marketing Oost

De huidige heuvels in Noordoost Twente zijn een gevolg van de voorlaatste ijstijd. De gletsjers volgden duizenden jaren geleden rivierdalen en diepten deze flink uit, waardoor stuwwallen ontstonden. De Noord Twentse stuwwal van Ootmarsum en de wal tussen Oldenzaal en Denekamp ontstonden bijvoorbeeld op deze manier. Weer jaren later liet het schuivende ijs keileem, een combinatie van keien, grint, klei, leem en zand, achter. In de laatste ijstijd kwamen hier met de langdurige en schrale noordenwinden fikse porties dekzand overheen, variërend van een paar centimeter tot meters hoog. En als het dooide vormde het smeltwater nieuwe beekdalen.

Veranderend landschap

In de Middeleeuwen ontstond een lappendeken aan akkers en weilanden, omzoomd door houtwallen, om het vee binnen en de roofdieren buiten te houden. De rest was veen, heide, moeras, broekland en wildernis. Daarna ging het snel: bevolkingsdruk, invloed van de adel en toenemende druk op de productie van levensmiddelen zorgden voor forse ingrepen in het landschap. Ontginningen, boskap, menig oerbos viel ten prooi aan de bijl. Er ontstond een kaler landschap, waarin nieuwe gewassen konden worden verbouwd.

Twents pad

In de tijd waarin de Fransen voor de nodige bureaucratie zorgden, zoals wetten, verdeling van de gronden, particulier bezit, bleek al 33% van de Twente grond in cultuur gebracht. Waarna de textielfabrikanten en hun opvolgers zich toelegden op de aanplant van bossen (hout!) en het oprichten van landgoederen en buitenplaatsen. Vergelijk deze ontwikkeling eens met het ontwikkelen van de Toscane, in een vorig artikel. Met de komst van de kunstmest ging het in de hoogste versnelling. Prikkeldraad in de prairie! Werklozen die massaal aan het werk werden gezet om kanalen te graven. Of om “woeste gronden” te ontginnen. En dan moest de ruilverkaveling nog beginnen! Meanderende riviertjes werden langs de liniaal gelegd. Akkers werden spiegelglad geëgaliseerd en weilanden van alle kruiden ontdaan. Raaigras! De efficiency en de bank deden hun intrede en de rest is geschiedenis. Het vermogen van het landschap om het water te “beheren” werd minder en minder. Overstromingen! Of perioden met droogte, het regenwater was immers “zo weg”.

Terug naar het verleden

De laatste jaren wordt gepoogd terug te keren naar “vroegere tijden”. Riviertjes mogen weer meanderen, de natuur langs de riviertjes wordt hersteld, groei van oude plantensoorten wordt gestimuleerd. Er is ook een gesubsidieerd akkerrandbeheer, een slootkantbeheer, weidevogelbeheer, perceelbeheer, poelenbeheer, geriefhoutbeheer, struweelhaagbeheer, elzensingelbeheer, houtwalbeheer, knotwilgbeheer……etc. etc. Het water moet in de omgeving zoveel als nodig is vastgehouden worden, de Waterschappen blijven werk houden.

En dan blijkt dat de forse stikstofuitstoot, door met name de boerenbedrijven en het (vlieg)verkeer, veel natuur, waaronder de zorgvuldig herstelde natuur, afbreekt. Of er dan niets waardevols en aantrekkelijks meer te zien is? In het dunbevolkte noordoost Twente zijn de genoemde ontwikkelingen niet aan dit gebied voorbijgegaan. De schadelijke effecten zijn hier minder, waardoor er een aantrekkelijk, heuvelachtig en authentiek gebied is gebleven. Een Landschapspark, waarin het meer dan prima wandelen is. U zult veel van bovenbeschreven ontwikkelingen in het landschap tegenkomen op uw wandeltocht door het Park.

De route

Vanuit het treinstation Almelo loop je direct het vernieuwde stadscentrum in. Aan het begin van je route in Almelo zie je het laatste restant van een textielfabriek: het poortgebouw en de schoorsteen, geïntegreerd in moderne architectuur. Het poortgebouw is tegenwoordig ingericht als restaurant, de Twentse textielindustrie is verleden tijd.

In het centrum van de stad ligt Huize Almelo, een kasteel dat, in zijn huidige vorm, dateert uit 1662. Het pad volgt de Gravenallee, de kasteellaan (2,5 km), jaagpaden, brede en kleine paden, fietspaden en soms kleine asfaltwegen, door een landschap dat als bocage of coulissen gekenmerkt wordt. Je volgt ook even het Almelo-Noordhornkanaal, dat vanaf 1884 is gegraven door te werk gestelde werklozen. Twintig jaar later was het kanaal helemaal klaar, en meteen achterhaald. Het kanaal is nauwelijks door schippers gebruikt, mede hierdoor is het nu een uniek natuurgebied.

Grotendeels langs de oevers van de Markgraven beek bereik je Tubbergen. Vlak voor Tubbergen zie je nog het Hondenven, een overblijfsel uit de laatste ijstijd. Als je goed kijkt zie je in de verte het metershoge standbeeld van Mgr.Dr.H.J.A.M. Schaepman, staatsman, uitkijkend over de Tubberger es. Te beklimmen via een hoge, steile trap. Met zo’n staatsman kom je niet zomaar in contact! Je kijkt er vooral naar op. Na Tubbergen wandel je langzamerhand het fraaie gebied rond Ootmarsum binnen. De cirkels van Jannink, twee ronde (heide-)velden op de Manderheide waar eind jaren ‘20 de textielfabrikant Jannink experimenteerde met nieuwe landbouwmethodes. Ook de beklimming van de Galgenberg staat op het programma. In de Middeleeuwen vonden hier terechtstellingen plaats. De gehangenen hadden een droef lot maar een fraai uitzicht! Waarna het prachtige dal van de Mosbeek wordt aangedaan.

De grond van keileem en dekzand is op sommige plekken slecht doorlatend. Waardoor bronnen kunnen ontspringen. Deze bronnen zorgden voor het ontstaan en het voortbestaan van de drie beken, waaronder de Mosbeek. Een bezoek aan het Infocentrum IJs en Es over de ontstaansgeschiedenis van Noordoost Twente is de moeite waard. Naast het bezoekerscentrum liggen ook nog de prachtige watermolens van Bels en Frans.Verder gaat de tocht door het Springendal: een erosiedal uit de laatste ijstijd. Een lieflijk dal met droge stukken, natte stukken en beekjes. De naam zegt het al: in dit dal bevinden zich waterbronnen. Dit vertaalt zich in het voorjaar in prachtige bloeiende weiden met zeldzame flora.

Van Ootmarsum naar Oldenzaal

Na 40 kilometer wandelen bereik je het oude stadje Ootmarsum. Ootmarsum presenteert zich met veel succes als kunstenaarsstadje, van de hier gepresenteerde kunst moet je wel houden. Het stadje koestert nog vele oude gebruiken, waaronder het “vlöggeln” met Pasen. Een soort initiatieritueel. Informeer je van tevoren. Van het centrum is veel bewaard gebleven dat de moeite van het bezichtigen waard is.

Wanneer het pad richting Oldenzaal gaat, kom je door een gebied waar de gevolgen van de ruilverkavelingen opvallen. De natte broeklanden verdwenen hier grotendeels. Beken werden recht getrokken. Houtwallen maakten kennis met de bijl. Enkele kleine stukjes zijn bewaard gebleven. De boer had veelal andere prioriteiten dan (ongesubsidieerd) natuurbeheer. Na een stukje langs het kanaal Almelo-Nordhorn gaat de route richting landgoed Singraven. Met Huis Singraven, het Koetshuis, een watermolen en een veelzijdig landschap met bossen, lanen, akkers, weilanden, enkele moerassen en natuurlijk het steeds aanwezige riviertje de Dinkel.

In de buurt van Oldenzaal kom je meerdere landhuizen tegen, gebouwd van de winsten uit de textielindustrie. De fabriekseigenaren wisten wel waar de mooiste plekjes in het heuvelland waren en bouwden er fraaie onderkomens. Aan deze huizen te zien waren de winsten destijds fors. Een aantal van hen legden zich ook toe op de landbouw met modelboerderijen. Dit deden zij waarschijnlijk vooral om aan de vraag van voedsel van de groeiende (arbeiders-)steden te kunnen voldoen. “Als je de productie van de eerste levensbehoeften in eigen hand houdt, kun je de lonen ook lager houden” aldus en veel gehoorde verklaring voor deze “hobby” van fabrikanten.

Verder gaat het door het heuvelland kom je de Tankenberg, de Paasberg en de Hakenberg tegen. Hier kun je wandelen tot hoogtes van wel 80 meter, hoger kun je in Overijssel niet komen! Een schitterend gebied! Waar je diverse andere langeafstandswandelroutes tegen komt: het Noaberpad, het Fabriceurspad, het Hilligenpad, het Havezatenpad, om er een paar te noemen.

Oldenzaal wordt vooral gekenmerkt door de aanwezigheid van de Plechelmus basiliek. Deze kerk is in romaanse stijl gebouwd met zandsteen in het midden van de twaalfde eeuw. Vanwege geldgebrek ging een rigoureuze verbouwing niet door. Hierdoor werd een van de weinige Romaanse kerken in Nederland behouden! Zoals beschreven ging dat met de natuur anders.

Van Oldenzaal naar Almelo

Vanuit Oldenzaal begint de laatste etappe: 30 kilometer terug naar Almelo. Je komt hier onder andere door het recreatieoord en landgoed het Hulsbeek, de voor Twente typerende coulisse- landschappen, langs een paar beken en het Molenven: een stukje ruige natuur, open water wilgenbos en broekbos, tegenwoordig een zeldzame gewaarwording. Verderop vind je de molen van Saasveld en het openluchttheater van Hertme. Waar onder andere het Afrika Festival plaats vindt. Ooit gebouwd om er de passiespelen op te voeren. Met enkele fraaie stukken langs de Bornse beek.

Bijna aan het eind van de wandeltocht zien we het begin van de Doorbraak: een nieuwe meanderende waterloop tussen de Bornse Beek en de Regge. Dertien kilometer nieuwe natuur. Een fraai voorbeeld hoe de opvattingen over natuurbeheer, water lozen of water vasthouden, relatief schoon water koesteren, vastere vorm hebben gekregen. Een huzarenstukje van het Waterschap. Je bent dan weer op de Gravenallee, waar je wandeling begon. Noteer nog even hoe de oude graaf van Almelo zijn landgoed perfect wist te onderhouden! Hierna resteert nog 2,5 kilometer wandelen naar het NS Station te Almelo.

Algemene routetips

• Kaarten: de wandelgids Twentepad, streekpad 2, met gedetailleerde topografische kaarten, schaal 1:25.000. Met informatie over de overnachtingen op de route en openbaar vervoer (trein, bus). Uitgever: Wandelnet-LAW Amersfoort. Een van de topografische kaarten bij de VVV kopen kan ook.
• Overnachting: zie de gids. Hotels, B&B ‘s, op de boerderij, pensions, wat u maar wilt (betalen). Ook mogelijk: “Gratis” paalkampeerplekken. Informeer van tevoren naar een kampeerplek bij een plaatselijke VVV. Wildkamperen is niet toegestaan.
• Hoogte: tot 80m. De Paasberg of de Galgenberg, vlak bij de Duitse grens: 70m!
  Echte bergen!
• Totale lengte van de wandeling: ongeveer 84 km. De route begint en eindigt bij het treinstation van Almelo.
• Het hele pad is geel-rood gemarkeerd. De kleuren van de streekpaden.

De route kent de etappeplaatsen: Almelo, Tubbergen, Ootmarsum, Oldenzaal, Hertme.
Oldenzaal heeft ook een NS-station. Dus hier kun je ook beginnen.