Met het getijde mee naar nieuwe natuur
Honderden keren ben ik erdoorheen gefietst. Ik heb er hardgelopen, gefotografeerd en m’n eerste vriendinnetje gezoend: het Dordtse polderland achter de wijk Sterrenburg waar ik opgroeide. Het was er rustig, landelijk, weids. Nu ik er na jaren weer sta, zie ik dat je er vandaag nog beter kunt ontsnappen aan de drukte van de stad dan vroeger.
Tekst en foto’s Frank Peters
Deze Nieuwe Dordtse Biesbosch is een natuurgebied in ontwikkeling. In april is een groot deel onder water gezet om de nieuwe natuur te laten opbloeien en dat levert meteen fotogenieke uitzichten op. Prachtige Hollandse wolkenluchten worden gereflecteerd in het wateroppervlak. Dwars door de waterpartijen zijn paden aangelegd op minidijkjes, afgewisseld met zwevende vlonderpaden. Via de zogenoemde hevel, een buizenstelsel in de dijk, wordt water vanuit de Nieuwe Merwede het natuurgebied in gebracht. Op de hevel is een uitzichtpunt gebouwd. “Het is mooi geworden”, vertellen Hanneke en Rita, die ik er ontmoet. Hanneke woont al vijftig jaar in Dordrecht en heeft dit gebied de laatste anderhalf jaar zien veranderen. “Toen dit nog polder was kon je er wel een beetje doorheen fietsen, maar dat was niet zo leuk als nu met al die nieuwe wandelroutes en fietspaden.” Ook Peter- Paul en Marjan zijn blij met de ontwikkeling van dit gebied zo dichtbij de stad. “De afwisseling met de waterpartijen vinden we heel geslaagd.”
Eendenkooien
Met archeoloog Deborah Paalman fiets ik vanaf de hevel over de Zeedijk langs de kooikil. In de zeventiende eeuw, toen dit nog Biesbosch was met een open verbinding met de zee (vandaar Zeedijk), waren hier buitendijks verschillende eendenkooien met vangpijpen te vinden. Vangpijpen waren licht gebogen slootjes die in een punt richting de kooi liepen waarin de eenden werden gevangen. “We wilden die vangarmen weer terug brengen in het landschap als herinnering aan de eendenkooi die op deze plek lag. De landschapsarchitect heeft dat meegenomen in zijn ontwerp”, aldus Deborah. In plaats van eenden zwemmen er nu vooral zwanen en ganzen. “En kikkers vinden die armen ook fantastisch! Als ik hier met mijn paard over het nieuwe ruiterpad rijd, dan word ik getrakteerd op een kikkerconcert.”Je kunt de kooikil ook rond wandelen. Er is een drie kilometer lange route uitgezet met onderweg een uitkijkpunt over de vangpijpen.
Dijkdoorbraken
Deborah en ik vervolgen onze route met een wandeling over de Zuidbuitenpoldersekade. Die verhoging in het landschap was er voor de aanleg van de Nieuwe Dordtse Biesbosch ook al, maar nu is er een pad aangelegd met goed uitzicht over het gebied. “De Zuidbuitenpoldersekade stamt uit de achttiende eeuw”, vertelt Deborah. “Het was de begrenzing van twee buitendijks gelegen polders en een buffer voor de Zeedijk.” De Hania’s polder en Zuidbuitenpolder die zo ontstonden konden bij hoog water vollopen. Geen overbodige luxe want de Zeedijk was daarvoor twee keer doorgebroken en dat is nu nog steeds te zien in het landschap. “In de dijk zijn twee bochten te vinden”, vervolgt Deborah. Ze zijn aangelegd na de doorbraken rond 1682. “Als een dijk doorbreekt, krijg je door de waterkracht een wiel, een diep gat. Het is dan makkelijker om de dijk te herstellen met een bocht eromheen. Daar is veel minder grond voor nodig.”
Nostalgie
We kunnen verder wandelen over de kade of naar rechts afbuigen en het vlonderpad door de waterpartijen nemen. We blijven nog even op de kade, maar gisteren ben ik zelf al over het vlonderpad gegaan. Wat mij betreft een van de hoogtepunten van de Nieuwe Dordtse Biesbosch. Je komt langs ondergelopen graslanden, rietkragen, wilde bloemen, bosmanmolens en je hebt vrije uitzichten over het water.
Onderweg tref ik Henny Groeneveld, die met haar overbuurman door het gebied wandelt. Ze woont in het pittoreske huisje Klein Zwitserland. Henny heeft gemengde gevoelens over de nieuwe natuur. “Ik ben hier opgegroeid en mijn familiegeschiedenis is verweven met dit gebied. Het boerderijleven met koeien en akkerbouw vonden wij fantastisch. Dat is nu helaas weg.” Haar moeder, die woonde op Zeedijk 22, en haar vader van Zeedijk 9 kochten in 1953 Klein Zwitserland, vernoemd naar de vroegere speeltuin die er was. “Acht jaar later werd ik geboren als vierde in een gezin van vijf kinderen. Ik weet nog goed dat we hier uitkeken over de korenvelden”, vertelt Henny, die na het overlijden van haar moeder weer in het huisje is gaan wonen. “De veranderingen heb ik inmiddels wel geaccepteerd hoor en ik kan nu ook genieten van de wandelingen door de natuur. Het is natuurlijk vele malen beter dan een woonwijk of een bedrijventerrein”, zegt ze, maar ik bespeur nog steeds een melancholisch gevoel.
Hania’s polder
Deborah neemt me mee naar de Hania’s polder waar ook een wandelroute is uitgezet. Dit gedeelte grenst aan woonwijk Sterrenburg, is veel droger en vooral bedoeld om lekker doorheen te struinen. Er staan picknicktafels en er is een heuvel aangelegd. “Leuk om vanaf te sleeën in de winter”, zegt Henk Bronkhorst, hoofdbeheerder van het Parkschap Nationaal Park De Biesbosch. “In de zomer wordt er juist gemaaid zodat de speelvelden goed toegankelijk blijven.” Om recreatie te stimuleren wordt de Hania’s polder meer als park beheerd dan als natuurgebied, maar je kunt er wel degelijk bijzondere natuur tegenkomen. “Er is een vogelobservatieplek en we hebben al een ijsvogel gezien.” De Haniasluis zelf is een gemeentelijk monument. Het is een prachtig oud sluisje dat inmiddels als een duiker fungeert. “Toen de Hania’s polder ontstond werd het overvloedige water aanvankelijk via een houten eb- en vloedsluis afgevoerd”, vertelt Deborah. “Eind achttiende eeuw werd deze stenen sluis gebouwd.” Hij moet wel opgeknapt worden, zie ik, anders gaat ie verloren en dat zou zonde zijn.
Het verkeerde Veerhuis
Van de Haniasluisroute wandelen we naar de Bolbakenroute die langs het Noorderdiep loopt, een stukje Elzenbos meepakt en de Oude Veerweg kruist. Die Oude Veerweg is interessant, want in de weide omtrek is alleen maar land in zicht. Toch keek je hier in de zeventiende eeuw, net als vanaf de Zeedijk, uit over een enorme watervlakte en kon je met het veer vanaf de Wieldrechtse Zeedijk naar Lage Zwaluwe varen. Het oude veerhuis uit 1677 staat er nog steeds. Binnendijks welteverstaan! Maar op de gevel van het tegenoverliggende huis staat Het Oude Veer. “Dat zou verboden moeten worden”, lacht Deborah. “Iedereen staat nu naar het verkeerde huis te kijken.”
De Bolbakenroute heeft z’n naam te danken aan de bolbakens die hier in de zestiende eeuw werden geplaatst. Het waren lange houten palen met een bolvormige kolf van gevlochten wilgentenen waarmee de grens tussen het graafschap Holland en hertogdom Brabant werd aangegeven. Die lag oorspronkelijk midden in de Oude Maas, maar na de Sint Elisabethsvloed van 1421 verzoop de grens in de watervlakte die was ontstaan. En een grensmarkering was belangrijk omdat de opbrengsten van visserij of naar Brabant of naar Holland gingen.
In 1560 werd de loop van de Oude Maas teruggezocht en van bolbakens voorzien, maar die konden worden verplaatst. Om fraude tegen te gaan werden naast de bolbakens loodzware molenstenen afgezonken en zo kon altijd gecontroleerd worden waar de grens lag. “Hoe ze die stenen daar ooit hebben gekregen is voor ons nog steeds een raadsel. Ze moeten die hier met boten naartoe hebben gebracht, maar als je die molensteen overboord gooit, ga je met boot en al mee”, vertelt Deborah. In het wandelgebied ligt waarschijnlijk nog zo’n oude molensteen. Nummer tien van de in totaal elf stenen. “We hebben een grondradaronderzoek laten doen en daaruit blijkt dat er op drieënhalve meter diepte iets ligt. Dat moet haast wel die molensteen zijn.” Ter herinnering aan de oude grens is een nieuwe molensteen in het landschap neergelegd.
Verdronken dorpen
Waarschijnlijk liggen in de buurt ook nog de restanten van het ambacht Twintighoeven, dat door de Sint Elisabethsvloed verzwolgen werd door het water. In het verderop gelegen verdronken dorp Wolbrandskerke zijn de fundamenten van een kerk gevonden en een kerkhof met 350 middeleeuwse graven. Verder werden onder meer munten, keramiek, een fuik en duikers gevonden. Bijzonder was de vondst van drie grafkisten met de gehavende skeletten van drie mannen. Ze hadden verwondingen door een zwaardslag in een arm, een slag in de schedel en een doorboord bekken. “De pijl die daarvoor zorgde is niet gevonden, maar een andere pijlpunt uit die tijd past precies in het gat”, zegt Deborah. Het is in ieder geval een gebied met een rijke geschiedenis, die boven water komt in verschillende filmpjes en via het scannen van bordjes met qr-codes langs de route tot leven komt.
Ik ben toe aan een moment van reflectie en sluit de toer af bij huiskamercafé Fluitekruid, een van de horecagelegenheden in het gebied en de winnaars van de AD Terrassentrofee Je kunt er even op ade komen na een enerverende tocht.
Praktische informatie
Horeca
Aan beide uiteinden van het gebied is horeca aanwezig. In het noorden huiskamercafé Fluitekruid aan de Zeedijk 30, geopend do-ma 10:30-21:00 uur. In het zuiden paviljoen De Viersprong aan de Noorderelsweg 6, geopend wo-zo 12:00-20:00 uur. Ietsje verderop aan de Nieuwe Merwedeweg 2, theetuin De Griendheuvel, geopend mei t/m oktober) do-zon 11:00-17:00 uur.