Op pelgrimage in Leiden
Wandel mee in de voetsporen van de Pilgrims die aan het begin van de 17e eeuw meer dan tien jaar in Leiden woonden. Een stadsgids vertelt over de boeiende geschiedenis van deze groep, die een grote invloed heeft gehad op de geschiedenis van de Verenigde Staten. Schrijver Jeroen Windmeijer leest op locatie fragmenten voor uit zijn bestseller Het Pilgrim Fathers Complot.
Wie waren de Engelse Pilgrims?
De Pilgrims waren Engelse puriteinen, die in 1609 uit Engeland waren gevlucht omdat ze daar vanwege hun geloof werden vervolgd. Na een kort verblijf in Amsterdam , hebben ze van 1609-1620 in Leiden gewoond. In 2020 is het vierhonderd jaar geleden dat de Pilgrims uit Europa naar Amerika vertrokken, op zoek naar (geloofs)vrijheid. Zij worden beschouwd als de grondleggers van de Verenigde Staten. In Amerika, in Engeland, maar ook in Leiden gaat dit groots worden herdacht.
Waarom kozen de Pilgrims voor Leiden?
Leiden was in de 17e eeuw de tweede stad van Nederland. In deze periode groeide ze groeide van zo’n 35.000 inwoners tot minstens 70.000 en misschien wel 100.000 inwoners. Het was ook een rijke stad dankzij een bloeiende lakenindustrie. Verder had Leiden een internationaal bekende universiteit en had het in het verleden laten blijken een zeer tolerant beleid te voeren ten opzichte van vluchtelingen. Vele geloven en vervolgden vonden in Leiden onderdak. Dat waren natuurlijk vluchtelingen met een protestantse achtergrond, zoals Waalse protestanten, Separatisten uit Engeland en Hugenoten uit Frankrijk. Maar ook andere gelovigen konden hier onderdak vinden, zoals Rooms-katholieken, Mennonieten, Doopsgezinden, Lutheranen en Joden. Ongeveer een-derde van de Leidse bevolking bestond in deze tijd uit vluchtelingen. Deze tolerantie van het Leidse stadsbestuur zal de Pilgrim Fathers zeker hebben aangesproken.
Van de groep Pilgrimfathers die in 1609 in Leiden kwam wonen, is overigens de helft gebleven en opgegaan in de bevolking.
Waarom vertrokken de Pilgrims uit Leiden?
Volgens de Pilgrims zelf waren er vier redenen om naar Amerika te vertrekken.
Ten eerste was het leven voor de Pilgrims in Leiden niet eenvoudig. Slechts met veel moeite konden ze het hoofd boven water houden. Dat leidde er toe dat de groep weinig toeloop had van nieuwelingen. Sterker nog, leden van de groep besloten Leiden te verlaten en terug te keren naar Engeland. Zij verkozen de Engelse gevangenis boven het harde leven in Leiden.
De tweede reden hing daarmee samen, want doordat er weinig nieuwe leden bijkwamen, vergrijsde de groep. Door het harde leven lag er verder een zware emotionele druk op hen. De groep dreigde in een paar jaar uiteen te vallen en op te gaan in de Leidse bevolking.
De derde reden had te maken met hun kinderen. Ook voor hen was het leven niet gemakkelijk. Velen van hen moesten meewerken om de kost te verdienen, wat hun gezondheid niet ten goede kwam. Daar kwam bij dat door de economische omstandigheden kinderen kozen voor een baan als soldaat of als zeeman. In de ogen van de leiders van de Pilgrims brachten zij daarmee hun ziel in gevaar.
Dat was echter niet eens het belangrijkste. De omgeving waarin hun kinderen moesten opgroeien beviel hen steeds minder. Dat had te maken met de levensstijl van de Nederlanders. Er werd door hen gespeeld, gegokt en gedronken. De zondagsrust werd, in de ogen van de Pilgrims, niet genoeg geëerbiedigd.
De vierde reden was voor hen het belangrijkste. Op de wereld waren er nog genoeg plaatsen te vinden, waar het woord van God nooit verkondigd was. Zij zagen het als hun taak het woord daar te brengen.
Aan deze redenen, die zij zelf gaven, kunnen er nog twee worden toegevoegd. Donkere wolken pakten zich samen boven Europa. In Duitsland was in 1618 de Dertigjarige Oorlog uitgebroken en in 1621 zou Nederland bij deze oorlog betrokken raken. In dat jaar zou het Twaalfjarige Bestand aflopen. Dit bestand had Nederland in 1609 met Spanje gesloten om de gevechten voor twaalf jaar op te schorten. Omdat Spanje al partij was in de Duitse oorlog, was het bijna zeker dat Nederland dan ook weer in gevecht zou raken.
De wens van de Pilgrims om ondanks alles toch Engels te blijven kan als laatste reden worden gegeven. In hun jaren in Leiden hadden ze zoveel mogelijk vastgehouden aan hun Engelse levensstijl en zij voelden zich nog steeds Engelsen.
Wandelen in de voetsporen van de Pilgrims
Aan de hand van mijn boek Het Pilgrim Fathers Complot wandelen we in een kleine twee uur door Leiden, langs plekken die een belangrijke rol in de geschiedenis van de Pilgrims hebben gespeeld. Ze hebben weinig echt concrete dingen achtergelaten, maar er zijn genoeg interessante plaatsen te zien zoals de Waag waar ze voor het eerst voet op Leidse bodem hebben gezet of het Jan Pesijnshof bij de Pieterskerk waar hun voorman, dominee John Robinson, woonde.
De stadsgids Willem Hogendoorn vertelt de echte geschiedenis van de Pilgrims en ik richt met op de “alternatieve feiten”… Ik zal voorlezen uit mijn boek op de plaatsen waar de scènes zich afspelen en ik zal vertellen over mijn schrijverschap. Samen met Het Petrusmysterie en Het Pauluslabyrint maakt Het Pilgrim Fathers Complot deel uit van de “Leidse trilogie” – waarvan de afzonderlijke delen overigens in willekeurige volgorde te lezen zijn.
Meer informatie
Een heel erg leuke site is https://izi.travel/nl met duizenden gratis audio-wandelingen over de hele wereld. Ook mijn wandelingen zijn hier te vinden, bijvoorbeeld Het Pilgrim Fathers Complot (https://izi.travel/nl/2c45-het-pilgrim-fathers-complot/nl). Al mijn wandelingen zijn gratis te downloaden via https://jeroenwindmeijer.nl/wandel-mee/. Wandelboekjes met QR-codes zijn voor 5 euro te koop via https://jeroenwindmeijer.nl/portfolio_page/wandelboekjes/