Wandel de Spoordijk 01 Assen – Stadskanaal (30 km)
Met de trein van Assen naar Stadskanaal: het heeft niet zolang geduurd. Maar toch…En de sporen van deze oude treinvebrinding zijn vandaag nog staads te zien, als je weet waar je moet kijken. Op deze route wandel je over de oude spoorlijn tussen Assen en Stadskanaal, waarbij je kennismaakt met de geschiedenis en romantiek van deze treinverbinding.
Op 15 juni 1905 opende de NOLS (NoordOosterLocaal-Spoorweg Maatschappij) haar spoorlijn van Stadskanaal naar Assen, als onderdeel van haar lijnennet dat zich uitstrekte van Zwolle tot Delfzijl. En boemelden vervolgens heel wat Groningers en Drenten per spoor via onder andere Rolde en Gieten van Assen naar Stadskanaal en omgekeerd.
Totdat op 5 mei 1947 het personenvervoer werd gestaakt. En de trein plaats moest maken voor de bus. Tot in de jaren zeventig vond er alleen nog goederenvervoer plaats. Daarna was echter ook dát verleden tijd.
De oude dijk vandaag
Rails liggen er al lang niet meer. En enkele forse onderbrekingen, zoals bij Eext en Gieten konden blijkbaar niet worden voorkomen. Gelukkig is echter het overgrote deel van de dijk, waarover het spoor ooit werd aangelegd, bewaard gebleven. Evenals vele andere herinneringen langs het traject.
Grote delen worden nu gebruikt als voetpad. Ook loopt hier en daar een fietspad langs- of over de dijk. En Recreatieschap Drenthe zette tot aan Eext het ‘Wandelspoor’ uit, bewegwijzerd met de bekende zeskantige ANWB-bordjes.
De voettocht ‘Wandel de Spoordijk’ laat u echter van begin tot eind op ontspannen wijze kennismaken met de historie en romantiek van een Oude Spoordijk uit lang vervlogen tijden.
Startpunt
NS Station Assen
Stationsplein 4
9401 LB Assen
N52° 59.539′ E6° 34.228′
Eindpunt
Station Stadskanaal
(Spoorwegmuseum STAR)
Stationsstraat 3
9503 AD Stadskanaal
N52° 59.784′ E6° 56.134′
OV terug: bel 0900-9292 (50ct/min)
’s Avonds is er een beperkte busdienstregeling
Tips voor onderweg
- Negeer zijwegen en paden, tenzij anders aangegeven
- Draag stevige schoenen
- Neem proviand, uw verrekijker en camera mee
- Onderweg komt u horeca tegen
- Honden zijn welkom op deze wandeling
- Respecteer de natuur en laat alleenuw voetsporen achter
- Haast u niet maar geniet ervan
routebeschrijving
‘Wandel de Spoordijk’ is een interessante tocht over en langs historische objecten. Zelfs de kleinste details, zoals de kiezels die u over het hele spoortraject nog terug zult vinden, roepen een sfeer op van weleer. Daarnaast zijn echter ook alle ingrediënten aanwezig voor een bijzonder fraaie en ontspannen natuurwandeling.
De route met een lengte van ongeveer 30 km (circa 7,5 uur) leidt u langs oude treinstationnetjes, geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven oude spoorbruggen en verdwenen haltes. In een decor van eeuwenoude eschlandschappen, beekdalen, bosgebieden en nieuwe natuur in oude verveningen.
Bijzondere aandacht vraagt het enige ‘ravijn’ in Drenthe; daar waar de spoorlijn even voor Gasselte diep werd ingegraven om de Loc te ontlasten.
Hoewel er bij de samenstelling is uitgegaan van een dagtocht, kunt u er ook rustig een dagje langer over doen. Overnachtingsmogelijkheden zijn er onder andere in Eext en Gieten (zie op kaart en in beschrijving.)
1 U verlaat het station aan de achterkant en slaat meteen op de Oosterparallelweg linksaf.
Waar Oosterparallelweg naar rechts afbuigt, neemt u het verharde fietspad linksaf en wandelt met het spoor mee de tunnel over.
Zoals u zojuist heeft kunnen zien, heeft Assen net een nieuw Station Assen. De architectuur van het afgebroken exemplaar was beslist bijzonder te noemen en werd dan ook oneerbiedig ‘Moskee’ genoemd.
Meer weten over Wandelmagazine? Bekijk hier onze abonnementen!
Het eerste station wat op dezelfde plek stond, werd gebouwd in 1868 en in 1988 weer afgebroken. In tegenstelling tot veel oude stationstypes langs de (voormalige) lokaalspoorlijnen in Noordoost Nederland was dit geen typisch NOLS-gebouw maar een zogenaamd type SS derde klas, met een verhoogd middenstuk en schuine hoeken.
Blijf aan de overkant doorgaand het fietspad volgen en sla aan het eind op de driesprong met Herman Broodstraat linksaf. Wandel vervolgens op einde Herman Broodstraat links aanhoudend verder over de Van Ostadestraat.
Waar Van Ostadestraat afbuigt naar rechts, neemt u linksaf het smalle fiets/voetpad ‘Oud-Spoorpad’ en volgt dit verder met de zich verwijderende spoorlijn aan uw linkerhand.
In de zo mooi bewaard gebleven bocht waarmee de spoorlijn Stadskanaal – Assen aansloot op de lijn Groningen – Zwolle, bevindt u zich nu aan het begin van de Oude Spoordijk.
2 Ook waar het breder wordt, blijft u het fietspad volgen. Steek aan het eind van het pad schuin links aanhoudend de verharde weg met fietspad over en vervolg de ook hier deels verharde oude dijk.
Steek de autoweg over (let op verkeer) en volg verder (aan uw rechterhand) de hier weer onverharde dijk.
Het parallel liggende fietspad loopt even verderop over de dijk. Houdt koers en volg verder dit fietspad het stroomdallandschap van de bekende Drentsche Aa in.
Bij de samenkomst van fietspaden houdt u links aan. Sta even stil voor de fietsbrug.
Let op: Schuin rechts achter u ziet u de kreet poepenhemeltje. Het loont de moeite om dit cultuurhistorisch monumentje te bekijken. Volg de pijl, loop langs het water en ga na 75m rechtsaf het vlonderpad op tot de bosrand. Schuin rechts ligt een kleine aarden vesting, het poepenhemeltje (zie infopaneel). Neem dezelfde weg terug.
Steek de fietsbrug over.
Deurzer Diep
De Drentsche Aa, hier ‘Deurzer Diep’ geheten, werd op dit traject om economische redenen helaas ooit gekanaliseerd en met een ruime bocht doorgetrokken naar het Asser Havenkanaal. Aan de overkant ziet u nog bewaard gebleven oude meanders liggen.
Bij de stuw even verderop links wordt rechts water afgetapt om de beek te voeden die daar weer verder stroomt als het vanouds sterk meanderende ‘Looner Diep’.
U blijft het rechtdoorgaande fietspad volgen wat hier parallel loopt aan de op dit deel afgegraven spoordijk.
Waar het fietspad scherp afbuigt naar links koerst u rechtdoor het onverharde pad op. U loopt weer op de dijk.
Blijf dit pad voorlopig volgen en negeer zijwegen en –paden.
Balloo
Na circa 1 km passeert u aan uw linkerhand het eschdorp Balloo, vooral bekend om zijn grote schaapskooi. Bijna dagelijks is de herder met zijn kudde te vinden op het uitgestrekte Ballooërveld aan de noordoost kant van het dorp.
Houdt koers en blijf zijwegen negeren.
Station Rolde
Waar de spoordijk eindigt op de rand van Rolde heeft u het eerste bewaard gebleven oude station in het vizier: Station Rolde. Vanuit dit zogenoemde ‘NOLS type 2e klas’ gebouw stapten in 1905 de eerste Rolder passagiers op de trein.
Het stationsgebouw staat nog steeds aan de Stationstraat. In nog vrijwel ongeschonden staat wordt het nu bewoond.
Steek schuin naar links de straat over en vervolg uw weg over het doorgaande fietspad, richting Anderen / Gieten.
(NB: wilt u het station liever aan de voorkant bekijken, wandel dan eerst even schuin naar rechts ‘Stationsstraat’ in en keer daarnaar terug naar dit punt.)
Bij het kerkhof pakt u de spoordijk weer op die rechts parallel aan het fietspad ligt.
In de hoofdstraat van Rolde bevinden zich meerdere horeca. Wilt u hiervan gebruik maken, sla dan hier rechtsaf en volg verder de stippellijn op de kaart. Keer daarna terug naar dit punt.
3 Volg dit rechtdoorgaande onverharde pad en negeer zijwegen en -paden.
Rolderdiep
Op de kruising met het landweggetje ‘Koelandsdijk’ liggen als een klein monument de rails nog in het asfalt. Het is ook hier waar u het stroomdal van het Rolderdiep inloopt. Bij de houten brug kruist u deze bovenloop van de Drentsche Aa. Helaas is dit deel gekanaliseerd. Echter nog geen kilometer stroomopwaarts (rechts van u) meandert het stroompje als vanouds onder de naam Andersche Diep door het Drentse landschap. Twee en een halve kilometer stroomafwaarts doet hij hetzelfde. Maar dan als het ‘Gasterensche Diep’.
Blijf het rechte pad vervolgen.
Halte Anderen
Circa 50 meter voor de kruising met de straatweg naar Anderen vindt u aan uw linkerhand nog iets terug van de ‘Stopplaats Anderen’. Het plaatsje was te klein voor de bouw van een station- of haltegebouw.
Koers op de kruising rechtdoor en vervolg uw tocht over de spoordijk.
Anderen is net als Balloo en Eext een voorbeeld van een nog vrijwel ongeschonden typisch Drents eschdorp, gelegen in een fraai landschap van hoge eschen op een zandrug en hooi- en weidelanden in een laaggelegen beekdal.
Door eeuwenlange bemesting met een mengsel van mest en heideplaggen, kwamen de akkers op de eschen steeds hoger te liggen en ontstond op veel plaatsen een glooiend landschap.
4 Duik via tunneltje ‘Oude Spoorlijn 2014’ onder de N33 door, sla aan de overkant linksaf en neem na 65 flinke stappen het (eerste) pad rechtsaf. Hou direct na de bordjes links aan en wandel eigenlijk recht doorgaand weer over de rechte spoordijk.
In het bos aan je rechterhand ligt ‘natuurbegraafplaats Hillig Meer’. Je zult er verderop meer van zien.
Meteen na de houten slagboom met poortje en infobordjes slaat u rechtsaf en loopt het bos in over Natuurbegraafplaats Hillig Meer.
Volg het bospad (met bocht naar links en, voor infoborden, bocht naar rechts) tot aan de verkeersweg. Steek de weg over (let op) en sla op het fietspad linksaf. Volg het fietspad tot aan de kruising in de S-bocht.
Eexterhalte
Voor de kruising ligt links camping De Schoapsvolte (‘volte’ is een oud Drents woord voor drinkplaats). Het oude stationnetje ‘Eexterhalte’ wat zich op het kampeerterrein bevindt, dient nu als receptiegebouw.
Overnachters voor Camping de Schoapsvolte kunnen in de bocht ‘uitstappen’ om morgen weer verder te reizen. (let op bij het oversteken)
De bouwstijl van de Eexterhalte wijkt sterk af van het originele NOLS type en werd pas gebouwd in 1929. Hiervoor deed men het met een zogenaamde NOLS schuilplaats.
Meteen door de eerste bocht pakt u aan uw rechterhand de spoordijk weer op, die hier parallel ligt aan de weg naar Gieten.
- U passeert aan uw rechterhand het Boekweitveentje. Boekweitteelt op veengronden was vroeger in Drenthe heel gewoon. De oogst viel echter vaak erg tegen.
Overnachters voor Op ’t Kalkamp slaan op de eerstvolgende kruising rechtsaf en keren erna terug naar dit punt.
Aan het eind van het pad wordt de dijk onderbroken door de N34, industrie en nieuwbouw. Sla hier rechtsaf en volg de verharde weg en viaduct de autoweg over.
Koers vervolgens op de twee rotondes rechtdoor richting Gasselte.
5 Blijf het met de brede asfaltweg mee slingerende fietspad volgen. En negeer zijwegen.
Aan het eind van de slingerweg steekt u de weg naar Gasselte over (let op verkeer).
Station Gieten
Tot in de jaren 1960 stond even voor deze kruising links een NOLS station type klein. De bomenlaan waaraan het lag is nog steeds zichtbaar.
Hotelovernachters Hotel Braams slaan hier linksaf en wandelen langs de ‘Stationsweg’ het dorp in tot ze hun overnachtingadres hebben gevonden. Keer erna terug naar dit punt.
Vervolg uw weg over het doorgaande fietspad met bomenrij; de Oude Spoordijk.
Brinkdorpen
Ook Rolde en Gieten zijn van oorsprong eschdorpen, ook wel brinkdorpen genoemd. Door forse uitbreidingen is hier op het eerste gezicht echter weinig van terug te vinden. Toch hebben beide plaatsen hun brinken kunnen behouden en zijn ook de eschen hier en daar terug te vinden.
Brinken hadden meerdere functies. In de eerste plaats was het de verzamelplaats voor weidevee. Maar daarnaast was het vooral ook een sociale ontmoetingsplaats voor de dorpsbewoners. De grote eiken waren leveranciers van kostbare bouwmaterialen.
Waar bij paddestoel 23547 het fietspad afbuigt naar links, koerst u rechtdoor het ‘Brummelpad’ op.
Blijf voorlopig rechttoe rechtaan de hier weer onverharde spoordijk volgen en laat zijwegen en -paden voor wat ze zijn.
Het ravijn
Omdat de trein het achttien meter hoogteverschil tussen Gieten en het Hunzedal (wat zich uitstrekt ten oosten van het Drents plateau) nooit zou kunnen overbruggen, werd een groot deel van het spoor tussen Gieten en Gasselte diep ingegraven in de Hondsrug. Wanneer u onder de oude spoorbrug doorloopt heeft u wel het diepste punt bereikt. En ziet u rechtsboven op de rand van wat hier het ‘Ravijn’ genoemd wordt de stacaravans van recreatiepark ‘Ravijnzicht’.
U bent hier tevens aangekomen aan het begin van de lange bocht waarmee de spoorlijn even voor Gasselte afboog in de richting van Gasselternijveen. U blijft gewoon het spoor volgen.
Wemelie Kruut
Het kost een extra wandeling, maar u zou halverwege de bocht kunnen ‘uitstappen’ voor een bezoekje aan Gasselte.
Haro Hielkema van dagblad Trouw liep eens van Gieten naar Borger en zette zijn tocht vooral in het teken van Wemelie Kruut, die eigenlijk Wemeltje Kruit heette. Een eenvoudig mensje uit een woonwagen aan de rand van Gasselte. Maar met haar lange zwarte rokken, schort, klompen en bestelfiets een markante verschijning in de streek.
Wemelie was koopvrouw en met een zware koffer voorop, reed ze op de bestelfiets de dorpen op de Hondsrug af. Van Zuidlaren en Eext in het noorden tot Borger en Odoorn in het zuiden verkocht ze haar negotie. Van garen en band tot sokophouders. Op 76 jarige leeftijd overleed ze in 1963. Maar in Gasselte leeft ze voort. In het dorp staat een prachtig beeld van haar, mét fiets. Ook moet er een boekje van haar zijn verschenen; ‘achter het verhaal aan’. De plaatselijke bakker verkoopt Gasselter Wemeltjes, een soort janhagel.
Haltegebouw Gasselte 1905-1970
Het huidige houten haltegebouwtje staat symbool voor het originele NOLS exemplaar wat in 1970 werd afgebroken, maar hier toch ooit heeft gestaan. De plaats is tot op heden onbebouwd gebleven. Ook de stationstraat is lang niet meer wat het ooit geweest is.
Wandel voor het gebouwtje langs en houd koers in de links aanhoudende lange bocht.
Voorbij de kruising met de verharde weg naar Kostvlies loopt u langs de 18 holes golfbaan van Gasselternijveen; De Semslanden.
6 Voorlopig valt er weinig te navigeren. Net als vroeger de trein, volgt ook u gewoon ‘het spoor’ het door de laatste ijstijd achtergelaten kilometers brede Hunzedal in.
Na circa 2,5 km loopt het spoor dood en volgt u het parallel liggende zandpad (aan uw linkerhand) tot aan de verharde weg. Sla hier rechtsaf en steek de twee verkeerswegen over (let op verkeer). Op het fietspad slaat u vervolgens linksaf naar Gasselternijveen. U passeert (rechts) het HUNZEPARK.
U kruist het riviertje de ‘Hunze’ wat, helaas voor de natuur en landschap minnende wandelaar, ook ooit werd gekanaliseerd. Het Hunzedal vormt de natuurlijke grens tussen het Drents plateau en een immens veenontginningsgebied. De vele kronkels in de rivier belemmerden de turfschippers in een vlotte doorvaart. En werd de Hunze daarom rechtgetrokken. Slechts op een enkele plek in het vele kilometerslange dal is nog een afgesloten oude meander terug te vinden. Wel wordt in een aantal gebieden geprobeerd oude situaties terug te winnen.
Even voorbij de flauwe bocht naar rechts aan de rand van het dorp aangekomen, steekt u schuin naar links de weg over (let op verkeer) en koerst rechtdoor de Gasselterweg in.
Al in de middeleeuwen vestigden boeren uit Gasselte zich op een lage zandrug langs de Hunze, temidden van het veen wat later zou worden afgegraven. Vooral dankzij de grootschalige turfwinning groeide deze boerengemeenschap uit tot het dorp Gasselternijveen. Dat dit plaatsje ooit een belangrijk haven- en turfschipperscentrum werd, is weinig van terug te zien. De belangrijkste herinnering hieraan was nog lang het scheepvaartmuseum aan de Hoofdstraat 48. Helaas heeft het scheepvaartmuseum in Gasselternijveen haar deuren in 2006 moeten sluiten (na het overlijden van Bart Hadderingh, beter bekend onder zijn schrijversnaam Bart Veenstra, die samen met zijn vrouw Martha het museum in stand hield).
Wandel de straat helemaal uit en sla op de T-splitsing linksaf de Hoofdstraat in. Loop door tot aan de verkeersweg, steek deze N378 via de rotonde over en sla meteen rechtsaf het onverharde pad in. U zit weer op de spoordijk.
Station Gasselternijveen
Vanaf 15 juni 1905 konden ook de Gasselternijveeners vanuit hun eigen station op de trein stappen richting Zwolle, Assen of Stadskanaal. Gasselternijveen was een relatief centraal punt en kreeg een NOLS 1e klas station met twee puntgevels. Plaatsmakend voor de N378 werd het in 1966 afgebroken.
7 Navigeren is voorlopig een makkie. U volgt simpel rechttoe rechtaan de oude dijk die bijna tot aan Stadskanaal parallel ligt aan de N378.
Nauwelijks is nog voor te stellen dat het landschap van het Hunzedal tot aan het Duitse Eemsland vroeger bestond uit een ontoegankelijk veenmoeras. Systematisch werd dit immense gebied afgegraven en geschikt gemaakt voor voornamelijk aardappel- en bietenteelt. Het landschap veranderde van prachtige oernatuur in uitgestrekte vlakke landbouwgebieden. Strak verdeeld in rechte percelen en doorsneden met rechte wijken en kanalen.
De laatste jaren wordt echter ook hier meer aandacht besteed aan herstel van flora en fauna. En ziet u links en rechts van de weg veel nieuwe natuur ontstaan.
Even na het punt waar de N378 afbuigt naar rechts, vertoont het pad enkele flauwe slingers en is niet meer helemaal duidelijk waar precies het spoor lag. Blijf dit bospaadje volgen, wandel het bruggetje over en vervolg uw tocht langs enkele woningen en de restanten van een oude spoorbrug.
Hierna sluit het paadje weer aan op de Oude Spoordijk. Koers verder over de dijk die hier met een ruime bocht aansluit op de (museum)spoorlijn Veendam – Musselkanaal.
8 Bij de verkeersweg met spoorwegovergang aangekomen staat u aan het eind van het laatste stuk bewaard gebleven spoordijk en heeft u verderop de puntdaken van station Stadskanaal in beeld.
U steekt nu de weg over (let op verkeer), slaat meteen linksaf het spoor over en volgt het voetpad tot aan de oude voetbrug aan uw rechterhand.
Wandel dit bruggetje over en volg verder het voet/fietspaadje langs het water. Niet anders kunnend blijft u rechtsafslaand het water volgen. Wanneer u vervolgens bij de eerstvolgende brug rechtsaf slaat, staat u na circa honderd meter voor het station van de ‘S.T.A.R.’, het eigenlijke eindpunt van deze tocht.
* Voor de terugreis naar Assen maakt u rechtsomkeert, wandelt de brug over en slaat linksaf. Op dit traject tussen twee bruggen bevinden zich twee bushaltes en meerdere horecagelegenheden.
Station Stadskanaal
Tegelijk met de opening van de lijn Assen – Stadskanaal werd in 1905 een groot NOLS stationsgebouw in Stadskanaal in gebruik genomen. Later een belangrijk knooppunt.
Tegenwoordig staat echter op dezelfde plek het gebouw van de museumspoorlijn S.T.A.R. (Stichting Stadskanaal Rail)
De S.T.A.R. bezit meerdere nostalgische locomotieven en rijtuigen waarmee een ritje gemaakt kan worden tussen Veendam en Musselkanaal. Eens per jaar kunt u zelfs een tochtje maken tot aan- of vanaf Zuidbroek waar dan aansluiting is met het NS-spoor tussen Nieuwe Schans en Groningen. Voor meer informatie kunt u bellen met (0599) 65 18 90 (op werkdagen van 9.00 tot 12.00 uur en tijdens rijdagen) of surf naar www.stadskanaalrail.nl
Meer informatie
Deze tocht is met zorg samengesteld. Mocht u desondanks toch onduidelijkheden in route of routebeschrijving ontdekken, dan wordt melding hiervan erg op prijs gesteld. Dit geldt natuurlijk ook voor onverhoopte wijzigingen in het landschap. Deze Wandelwég-route loopt u uiteraard op eigen risico.
Wandel de Spoordijk 01, juni 2004. Samenstelling: Dave Bekkema
Gecontroleerd en gewijzigd in oktober 2016.
Met dank aan:
Wichor Bramer en zijn website www.stationsweb.nl die boordevol staat met foto’s van- en informatie over stations, stopplaatsen en haltes in verleden, heden en toekomst.
Museumspoorlijn S.T.A.R. en haar website www.stadskanaalrail.nl
Kees van den Meene en Roef Ankersmit: fotografie
Anneke Bekkema: partner, steun en toeverlaat op lange tochten