Wandel de Spoordijk 02; Stadskanaal – Assen (30 km
Met de trein van Stadskanaal naar Assen
Het heeft niet zolang geduurd. Maar toch… Op 15 juni 1905 opende de NOLS (NoordOosterLocaal-Spoorweg Maatschappij) haar spoorlijn van Stadskanaal naar Assen, als onderdeel van haar lijnennet dat zich uitstrekte van Zwolle tot Delfzijl. En boemelden vervolgens heel wat Groningers en Drenten per spoor via onder andere Rolde en Gieten van Assen naar Stadskanaal en omgekeerd.
Totdat op 5 mei 1947 het personenvervoer werd gestaakt. En de trein plaats moest maken voor de bus. Tot in de jaren zeventig vond er alleen nog goederenvervoer plaats. Daarna was echter ook dát verleden tijd.
De oude dijk vandaag
Rails liggen er al lang niet meer. En enkele forse onderbrekingen, zoals bij Eext en Gieten konden blijkbaar niet worden voorkomen. Gelukkig is echter het overgrote deel van de dijk, waarover het spoor ooit werd aangelegd, bewaard gebleven. Evenals vele andere herinneringen langs het traject.
Grote delen worden nu gebruikt als voetpad. Ook loopt hier en daar een fietspad langs- of over de dijk. En Recreatieschap Drenthe zette tot aan Eext het ‘Wandelspoor’ uit, bewegwijzerd met de bekende zeskantige ANWB-bordjes.
De voettocht ‘Wandel de Spoordijk’ laat u echter van begin tot eind op ontspannen wijze kennismaken met de historie en romantiek van een Oude Spoordijk uit lang vervlogen tijden.
Startpunt
Station Stadskanaal (Spoorwegmuseum STAR)
Stationsstraat 3
9503 AD Stadskanaal
N52° 59.784′ E6° 56.134′
Parkeer uw auto bij het station of op
een nabijgelegen voorziening
eindpunt
NS Station
Stationsplein 4
9401 LB Assen
N52° 59.539′ E6° 34.228′
OV terug: vanaf busstation naast NS Station
let op: ’s avonds is er een beperkte busdienstregeling
tips voor onderweg
* Negeer zijwegen en paden, tenzij anders vermeld
* Draag stevige schoenen
* Neem proviand, uw verrekijker en camera mee
* Onderweg komt u horeca tegen
* Honden zijn welkom op deze wandeling
* Respecteer de natuur
* Geniet en haast u niet
horeca onderweg
Restaurant De Pyramide Restaurant Gasterie De Wiemel
HUNZEPARK 4 Gieterweg 2
9514 BW Gasselternijveen 9462 TD Gasselte
0599-512311 (hele jaar open) 0599-564725 (hele jaar open)
In Rolde vindt u diverse horeca Eindpunt Assen: op circa vijf
die het hele jaar door open minuten afstand vindt u in de
zijn binnenstad diverse horeca
overnachtingsmogelijkheden
Camping De Schoapvolte Op ’t Kalkamp Camping + L/O
Stationsstraat 60a Asserstraat 83a
9463 TJ Eext 9461 TT Gieten
Tel 0592-261531 Tel 0592-261368
Hotel Braams Hotel Het Zwanemeer
Brink 9 Oude Groningerweg 1
9461 AR Gieten 9461 BP Gieten
Tel 0592-261241 Tel 0592-262601
Routebeschrijving
‘Wandel de Spoordijk’ is een interessante voettocht over en langs historische objecten. Zelfs de kleinste details, zoals de kiezels die u over het hele spoortraject nog terug zult vinden, roepen een sfeer op van weleer. Daarnaast zijn echter ook alle ingrediënten aanwezig voor een bijzonder fraaie en ontspannen natuurwandeling.
De route met een lengte van ongeveer 30 km (circa 7,5 uur) leidt u langs oude treinstationnetjes, geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven oude spoorbruggen en verdwenen haltes. In een decor van eeuwenoude eschlandschappen, beekdalen, bosgebieden en nieuwe natuur in oude verveningen.
Bijzondere aandacht vraagt het enige ‘ravijn’ in Drenthe; daar waar de spoorlijn even voor Gasselte diep werd ingegraven om de Loc te ontlasten.
Hoewel er bij de samenstelling is uitgegaan van een dagtocht, kunt u er ook rustig een dagje langer over doen. Overnachtingsmogelijkheden zijn er onder andere in Eext en Gieten (zie op kaart en in beschrijving.)
1 Stadskanaal – Gasselternijveen, kaart 1
Vanuit het S.T.A.R. station in Stadskanaal loopt u rechtdoor, slaat voor de brug linksaf en volgt het water.
Tegelijk met de opening van de lijn Assen – Stadskanaal werd in 1905 dit grote NOLS stationsgebouw in Stadskanaal in gebruik genomen. Later een belangrijk knooppunt.
Tegenwoordig staat echter op dezelfde plek het gebouw van de museumspoorlijn S.T.A.R. (Stichting Stadskanaal Rail)
De S.T.A.R. bezit meerdere nostalgische locomotieven en rijtuigen waarmee een ritje gemaakt kan worden tussen Veendam en Musselkanaal. Eens per jaar kunt u zelfs een tochtje maken tot aan- of vanaf Zuidbroek waar dan aansluiting is met het NS-spoor tussen Nieuwe Schans en Groningen. Voor meer informatie kunt u bellen met (0599) 65 18 90 (op werkdagen van 9.00 tot 12.00 uur en tijdens rijdagen) of surf naar www.stadskanaalrail.nl
Aan het eind van de straat gaat u met het water mee naar links en volgt het voet/fietspaadje tot over de oude voetbrug aan uw rechterhand. Sla linksaf en bewandel het voetpad tot over het spoor.
Meteen na de spoorwegovergang steekt u rechtsafslaand de verkeersweg over (let op verkeer) en wandelt rechtdoor de parallel aan het spoor liggende brede grindweg op. Deze grindweg wordt al spoedig graspad in een ruime bocht naar links. Houd zijwegen voor gezien.
In de bewaard gebleven bocht waarmee de voormalige spoorlijn Assen – Stadskanaal aansloot op de lijn Zuidbroek – Stadskanaal – Ter Apel Rijksgrens (de huidige museumspoorlijn Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal) bevindt u zich nu aan het begin van de Oude Spoordijk.
2 U blijft de dijk volgen (vooral ook te herkennen aan de vele verspreid liggende kiezels) tot aan de bakstenen spoorbrugruïne. Hier verlaat u de dijk en volgt verder het rechts parallel liggende graspad. Bij het water aangekomen wandelt u het bruggetje over en vervolgt uw tocht over een flauw slingerend bospaadje.
Het pad wordt weer breder en strekt zich recht voor u uit. U zit duidelijk weer op de Oude Spoordijk. Navigeren is voorlopig een makkie. U volgt simpel rechttoe rechtaan de oude dijk die tot aan Gasselternijveen parallel ligt aan de N378.
Nauwelijks is nog voor te stellen dat het landschap van het Hunzedal tot aan het Duitse Eemsland vroeger bestond uit een ontoegankelijk veenmoeras. Systematisch werd dit immense gebied afgegraven en geschikt gemaakt voor voornamelijk aardappel- en bietenteelt. Het landschap veranderde van prachtige oernatuur in uitgestrekte vlakke landbouwgebieden. Strak verdeeld in rechte percelen en doorsneden met rechte wijken en kanalen.
De laatste jaren wordt echter ook hier meer aandacht besteed aan herstel van flora en fauna. En ziet u links en rechts van de weg veel nieuwe natuur ontstaan.
Volg verder dit circa 4 km lange traject en hou zijwegen en -paden voor gezien.
Gasselternijveen – Gieten, kaart 2
3 Op het laatste deel loopt u (links van u) langs de bebouwing van Gasselternijveen.
Station Gasselternijveen: Vanaf 15 juni 1905 konden ook de Gasselternijveeners vanuit hun eigen station op de trein stappen richting Zwolle, Assen of Stadskanaal. Gasselternijveen was een relatief centraal punt en kreeg een NOLS 1e klas station met twee puntgevels. Plaatsmakend voor de N378 werd het helaas in 1966 afgebroken.
Aan het eind van het pad steekt u via de rotonde linksaf de N378 over en loopt de ‘Hoofdstraat’ van Gasselternijveen in.
Al in de middeleeuwen vestigden boeren uit Gasselte zich op een lage zandrug langs de Hunze, temidden van het veen wat later zou worden afgegraven. Vooral dankzij de grootschalige turfwinning groeide deze boerengemeenschap uit tot het dorp Gasselternijveen. Dat dit plaatsje ooit een belangrijk haven- en turfschipperscentrum werd, is weinig van terug te zien. De belangrijkste herinnering hieraan was nog lang het scheepvaartmuseum aan de Hoofdstraat 48. Helaas heeft het scheepvaartmuseum in Gasselternijveen haar deuren in 2006 moeten sluiten (na het overlijden van Bart Hadderingh, beter bekend onder zijn schrijversnaam Bart Veenstra, die samen met zijn vrouw Martha het museum in stand hield).
Neem vervolgens de tweede afslag rechts en wandel via de ‘Gasselterweg’ het dorp uit.
Steek aan het eind van deze weg de bredere straatweg over (let op verkeer) en sla op het fietspad rechtsaf. U kruist het riviertje de ‘Hunze’, passeert (links van u) het HUNZEPARK en neemt vervolgens de eerste afslag rechts.
De Hunze: U kruist het riviertje de ‘Hunze’ wat, helaas voor de natuur en landschap minnende wandelaar, ook ooit werd gekanaliseerd. Het Hunzedal vormt de natuurlijke grens tussen het Drents plateau en een immens veenontginningsgebied. De vele kronkels in de rivier belemmerden de turfschippers in een vlotte doorvaart. En werd de Hunze daarom rechtgetrokken. Slechts op een enkele plek in het kilometerslange dal is nog een afgesloten oude meander terug te vinden. Wel wordt in een aantal gebieden geprobeerd oude situaties terug te winnen.
Steek nu beide verkeerswegen over (let op verkeer) en sla meteen na de S-bocht de zandweg aan uw linkerhand in. U loopt weer ‘naast’ de verdwenen spoorlijn. Zodra dit mogelijk is doet u enkele passen naar links en volgt opnieuw de oude dijk.
Voorlopig valt er weinig te navigeren. Net als vroeger de trein, volgt ook u gewoon ‘het spoor’ het door de laatste ijstijd achtergelaten kilometers brede Hunzedal uit.
4 Blijf het onverharde pad steeds volgen.
Na circa 1 km loopt u langs de 18 holes golfbaan van Gasselternijveen, ‘De Semslanden’.
Voorbij de kruising met de verbindingsweg Gasselte – Kostvlies duikt u al gauw de lange bocht in waarmee de spoorlijn even boven Gasselte afboog in de richting van Gieten. U blijft gewoon het spoor volgen.
Het kost een extra wandeling, maar u zou halverwege de bocht kunnen ‘uitstappen’ voor een bezoekje aan Gasselte. Ook een bezoekje aan het hier dichtbij gelegen sfeervolle Restaurant Gasterie De Wiemel is de moeite waard. (zie stippellijn op de kaart)
Halte Gasselte: Het huidige houten haltegebouwtje staat symbool voor het originele NOLS exemplaar wat in 1970 werd afgebroken, maar hier toch ooit heeft gestaan. De plaats is tot op heden onbebouwd gebleven. Ook de stationstraat is lang niet meer wat het ooit geweest is.
Wemelie Kruut: die eigenlijk Wemeltje Kruit heette, was een eenvoudig mensje uit een woonwagen aan de rand van Gasselte. Maar met haar lange zwarte rokken, schort, klompen en bestelfiets een markante verschijning in de streek. Wemelie was koopvrouw en met een zware koffer voorop, reed ze op de bestelfiets de dorpen op de Hondsrug af. Van Zuidlaren en Eext in het noorden tot Borger en Odoorn in het zuiden verkocht ze haar negotie. Van garen en band tot sokophouders. Op 76 jarige leeftijd overleed ze in 1963. Maar in Gasselte leeft ze voort. In het dorp staat een prachtig beeld van haar, mét fiets. Ook verscheen er een boekje over haar; ‘achter het verhaal aan’. De plaatselijke bakker verkoopt Gasselter Wemeltjes, een soort janhagel.
Wandel voor het gebouwtje langs en houd koers in de rechts aanhoudende lange bocht die steeds dieper wegzakt in het landschap.
- Het ravijn: Omdat de trein het achttien meter hoogteverschil tussen Gieten en het Hunzedal (wat zich uitstrekt ten oosten van het Drents plateau) nooit zou kunnen overbruggen, werd een groot deel van het spoor tussen Gieten en Gasselte diep ingegraven in de Hondsrug. Wanneer u onder de oude spoorbrug doorloopt heeft u wel het diepste punt bereikt. En ziet u rechtsboven op de rand van wat hier het ‘Ravijn’ genoemd wordt de stacaravans van recreatiepark ‘Ravijnzicht’.
Blijf voorlopig rechttoe rechtaan de onverharde spoordijk volgen en negeer zijwegen en -paden.
Uiteindelijk bij paddestoel 23547 aangekomen koerst u rechtdoor het verharde fietspad op. Gieten binnenstomend, zit u nog steeds op de Oude Spoordijk. Aan het eind kruist u de verbindingsweg Gieten – Gasselte.
Brinkdorpen: Ook Rolde en Gieten zijn van oorsprong eschdorpen, ook wel brinkdorpen genoemd. Door forse uitbreidingen is hier op het eerste gezicht echter weinig van terug te vinden. Toch hebben beide plaatsen hun brinken kunnen behouden en zijn ook de eschen hier en daar terug te vinden. Brinken hadden meerdere functies. In de eerste plaats was het de verzamelplaats voor weidevee. Maar daarnaast was het vooral ook een sociale ontmoetingsplaats voor de dorpsbewoners. De grote eiken waren leveranciers van kostbare bouwmaterialen.
Tip voor de nacht: Hotelovernachters Hotel Braams slaan hier rechtsaf en wandelen langs de ‘Stationsweg’ het dorp in tot ze hun overnachtingadres hebben gevonden. Keer erna terug naar dit punt.
Station Gieten: Tot in de jaren 1960 stond even na deze kruising rechts een NOLS station type klein. De bomenlaan waaraan het lag is nog steeds zichtbaar.
Na de kruising vervolgt u uw weg over het doorgaande fietspad en blijft het met de brede asfaltweg mee slingerende fietspad volgen. Negeer zijwegen.
Koers op de twee rotondes rechtdoor richting Rolde.
- Gieten – Rolde, kaart 3
5 Wandel middels het viaduct de N34 over, kuier naar rechts en klauter naar links de geamputeerde dijk op. U zit weer op de Oude Spoordijk.
Tip voor de nacht: Overnachters voor camping Op ’t Kalkamp ‘stappen op de eerstvolgende kruising links uit’ en keren erna terug naar dit punt.
Blijf voorlopig het spoor volgen.
- U passeert (aan uw linkerhand) een Boekweitveentje. Boekweitteelt op veengronden was vroeger in Drenthe heel gewoon. De oogst viel echter vaak erg tegen.
Aan het eind van het pad loopt het spoor voorlopig dood op de verharde weg Rolde – Gieten.
Tip voor de nacht: Op deze kruising vindt u ook de entree van camping De Schoapsvolte (‘volte’ is een oud Drents woord voor drinkplaats). Overnachters voor de Schaopsvolte kunnen hier ‘uitstappen’ om morgen weer verder te reizen. Let bij het oversteken op het verkeer.
Eexterhalte: Het oude stationnetje ‘Eexterhalte’ wat zich op het kampeerterrein bevindt, dient nu als receptiegebouw.De bouwstijl van de Eexterhalte wijkt sterk af van het originele NOLS type en werd pas gebouwd in 1929. Hiervoor deed men het met een zogenaamde NOLS schuilplaats.
Volg verder het doorgaande fietspad langs de weg naar Rolde en sla pas na circa 1,5 km (voorbij bushalte Boswachterij) rechtsaf (let op bij oversteken!) en koers de zandweg met slagboom in.
U doorkruist hiermee de Natuurbegraafplaats Hillig Meer.
Ga voor de informatieborden met de bocht mee naar links en even verder naar rechts. Ga op de kruising (met de spoordijk) linksaf langs de slagboom en volg weer het rechte spoor van ooit tot aan de verkeersweg N33.
65 flinke stappen naar links vindt U een voetgangerstunneltje. Duik hier onder de N33 door en koers aan de overkant langs bordje ‘voetpad’ doorgaand de spoordijk weer op.
6 Koers op de kruising met verharde weg rechtdoor.
Halte Anderen: Circa 50 meter na deze kruising met de straatweg naar Anderen vindt u aan uw rechterhand nog iets terug van de ‘Stopplaats Anderen’. Het plaatsje was te klein voor de bouw van een station- of haltegebouw. Anderen is net als Eext en Balloo een voorbeeld van een nog vrijwel ongeschonden typisch Drents eschdorp, gelegen in een fraai landschap van hoge eschen op een zandrug en hooi- en weidelanden in een laaggelegen beekdal.
Door eeuwenlange bemesting met een mengsel van mest en heideplaggen, kwamen de akkers op de eschen steeds hoger te liggen en ontstond op veel plaatsen een glooiend landschap.
Blijf het rechte pad vervolgen. Ondeweg kruist u het Rolderdiep.
Rolderdiep: Bij de houten brug kruist u deze bovenloop van de Drentsche Aa. Helaas is dit deel gekanaliseerd. Echter nog geen kilometer stroomopwaarts (links van u) meandert het stroompje als vanouds onder de naam Andersche Diep door het Drentse landschap. Twee en een halve kilometer stroomafwaarts doet hij hetzelfde. Maar dan als het ‘Gasterensche Diep’.
Blijf het doorgaande onverharde pad volgen en negeer zijwegen en -paden.
<i>Op de kruising met het landweggetje ‘Koelandsdijk’ liggen als een klein monument de rails nog in het asfalt.</i
7 Direct na het kerkhof volgt een korte onderbreking van de dijk. Koers verder rechtdoor over het even naar rechts gelegen fietspad.
In de hoofdstraat van Rolde bevinden zich meerdere horecagelegenheden. Wilt u hier eerst nog even gebruik van maken, sla dan hier linksaf en volg verder de stippellijn op de kaart. Keer daarna terug naar dit punt.
Station Rolde: Even voor de kruising met straatweg passeert u (links) station Rolde. Vanuit dit zogenoemde ‘NOLS type 2e klas’ gebouw stapten in 1905 de eerste Rolder passagiers op de trein. Het stationsgebouw staat nog steeds aan de Stationstraat. In nog vrijwel ongeschonden staat wordt het nu bewoond.
NB: wilt u het station ook even aan de voorkant zien, wandel dan bij de kruising aangekomen even naar links ‘Stationsstraat’ in en keer erna terug naar dit punt.
Steek op de kruising schuin naar links de straat over (let op verkeer) en vervolg uw weg over het rechtdoorgaande onverharde pad. Terug op de spoordijk verlaat u Rolde. Blijf het pad voorlopig volgen en hou zijwegen en paden voor gezien.
Na circa 800 m passeert u aan uw rechterhand het eschdorp Balloo, vooral bekend om zijn grote schaapskooi. Bijna dagelijks is de herder met zijn kudde te vinden op het uitgestrekte Ballooërveld aan de noordoost kant van het dorp.
Aan het eind van de onverharde dijk koerst u verder over het rechtdoor gaande fietspad op de dijk het stroomdallandschap van de bekende Drentsche Aa in.
Deurzer Diep: De Drentsche Aa, hier ‘Deurzer Diep’ geheten, werd op dit traject om economische redenen helaas ooit gekanaliseerd en met een ruime bocht doorgetrokken naar het Asser Havenkanaal. Voordat u het diep oversteekt ziet u links en rechts nog bewaard gebleven oude meanders liggen.
Bij de stuw even verderop aan uw rechterhand wordt rechts water afgetapt om de beek te voeden die daar weer verder stroomt als het vanouds sterk meanderende ‘Looner Diep’.
Wandel de fietsbrug over.
Let op: Links voor u ziet u de kreet poepenhemeltje. Het loont de moeite om dit cultuurhistorisch monumentje te bekijken. Volg de pijl, loop langs het water en ga na 75m rechtsaf het vlonderpad op tot de bosrand. Schuin rechts ligt een kleine aarden vesting, het poepenhemeltje (zie infopaneel). Neem dezelfde weg terug.
Houdt op de driesprong van fietspaden rechts aan. Waar het fietspad iets afbuigt naar rechts koerst u rechtdoor. U zit weer op de onverharde dijk.
Steek de autoweg over (let op verkeer) en volg verder de ook hier onverharde dijk.
Steek aan het eind van het pad rechtdoor de brede straatweg met fietspad over (let op verkeer) en kuier verder over het rechtdoorgaande verharde fietspad ‘Oud-Spoorpad’.
8 Blijf ook doorgaand het smaller wordende fiets/voetpad volgen.
In de bewaard gebleven bocht waarmee de spoorlijn Stadskanaal – Assen aansloot op de lijn Groningen – Zwolle, bevindt u zich nu bijna aan het eind van de Oude Spoordijk.
Op einde Oude Spoordijk (gemarkeerd door infobord) verlaat u met een links bochtje het spoor en slaat op de verharde Van Ostadestraat rechtsaf. Hou vervolgens op de driesprong rechts aan de Herman Broodstraat in.
Waar Herman Broodstraat naar links afbuigt koerst u rechtdoor en wandelt met het spoor mee over de tunnel heen. Aan de overkant slaat u rechtsaf en wandelt verder langs het spoor tot de achteringang van het NS-station aan uw rechterhand. Desgewenst wandelt u aan de voorkant rechtdoor naar de binnenstad van Assen. Einde van deze Wandelwég-route.
Voor de terugreis: het busstation vindt u naast het treinstation.
Station Assen: Zoals u hebt gemerkt, kreeg Assen een nieuw Station. De architectuur van het afgebroken exemplaar was beslist bijzonder te noemen en werd dan ook oneerbiedig ‘Moskee’ genoemd.
Het eerste station wat op dezelfde plek stond, werd gebouwd in 1868 en in 1988 weer afgebroken. In tegenstelling tot veel oude stationstypes langs de (voormalige) lokaalspoorlijnen in Noordoost Nederland was dit geen typisch NOLS-gebouw maar een zogenaamd type SS derde klas, met een verhoogd middenstuk en schuine hoeken.
Wij hopen dat u heeft genoten van deze voettocht en ontvangen graag uw reactie…
Deze tocht is met zorg samengesteld. Mocht u desondanks toch onduidelijkheden in route of routebeschrijving ontdekken, dan wordt melding hiervan erg op prijs gesteld. Dit geldt natuurlijk ook voor onverhoopte wijzigingen in het landschap. Deze route loopt u uiteraard op eigen risico.
Wandel de Spoordijk 02, februari 2005; Samenstelling: Dave Bekkema
Gecontroleerd en gewijzigd in augustus 2018.
Met dank aan:
Wichor Bramer en zijn website www.stationsweb.nl die boordevol staat met foto’s van- en informatie over stations, stopplaatsen en haltes in verleden, heden en toekomst.
Museumspoorlijn S.T.A.R. en haar website www.stadskanaalrail.nl
Kees van den Meene en Roef Ankersmit, fotografie
