Wandelenderwijs: Langs de Elbe op zoek naar sporen van de DDR
Voor de val van de Muur kwam ik regelmatig bij vrienden in Dresden. Het waren altijd bijzondere ontmoetingen met mensen die leefden aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. Dresden was toen een stad met nog veel ruïnes door het zware bombardement uit 1945. Ik ben er al heel lang niet geweest, maar las de laatste tijd een aantal boeken die zich afspelen in de DDR en met name rond Dresden. Daarom besluit ik om weer eens terug te gaan en al wandelend plekken uit de boeken op te zoeken. Zo kan ik meteen weer eens de plekken opzoeken waar ik lang geleden met mijn Oost-Duitse vrienden was. Ik volg de Elbe vanaf Schloss Pillnitz via Dresden naar Meissen. Ik ga wandelen op de sporen van de voormalige DDR.
Tekst & beeld: Aat van der Harst | www.verhalenonderweg.nl
Van Slot Pillnitz via een mooie villawijk naar Dresden
Deze week verblijf ik in een klein appartement in de Louisenstrasse in de levendige Dresdense wijk Neustadt. Het openbaar vervoer is heel goed in deze regio, waardoor ik van hieruit elke dag makkelijk het begin-en eindpunt van mijn route goed kan bereiken. Met tram en bus ben ik de eerste dag al vroeg in Pillnitz. Hier ligt Schloss Pillnitz, een gerestaureerd barokpaleis aan de rivier de Elbe, waar meerdere heersers van Saksen hebben gewoond. De wandeling gaat halverwege de hellingen van de wijnbergen langs prachtige oude villa’s.
Bij de brug Blaues Wunder bij Loschwitz is een tandradbaan naar de villawijk Weisser Hirsch een hooggelegen woonwijk met uitzicht op de Elbe. Hier groeit de Duitse schrijver Uwe Tellkamp op. In de roman De Toren, verhaal van een verzonken land beschrijft hij zijn jeugd in de voormalige DDR. Het boek werd een bestseller met ruim een miljoen verkochte exemplaren en ging in 2008 zelfs met de Duitse Boekenprijs aan de haal. Ik neem het baantje naar boven en sta in de prachtige wijk Weisser Hirsch, die Tellkamp in zijn roman noemt. Hier woont hij in zijn jeugd in de jaren ’70. De bewoners luisteren er klassieke muziek en lezen Goethe en Schiller. Ze proberen zich zoveel mogelijk af te schermen van de communistische staat met haar repressie en verklikkers, maar slagen daar steeds minder in. Ik vind de Oskar-Pletsch-Strasse en, aan de hand van foto’s op internet, ook het huis waar De Toren zich afspeelt. Het boek dat ik met veel plezier las, komt zo nog meer tot leven.
Meer weten over Wandelmagazine? Ja graag!
Ik loop door de straten uit het boek naar het huis van hoofdpersoon Christian. Onderweg denk ik terug aan gesprekken die ik tussen 1980 en 1989 had met vrienden, die naar buiten toe loyaal waren aan de DDR en binnenshuis kritisch. Hoewel ze in een repressieve staat woonden, hadden ze een rijk sociaal en cultureel leven waar je jaloers op kon worden. Ze genoten van de opera’s in de prachtige Semperoper en waren bij elke nieuwe tentoonstelling in de Zwinger. Terug bij het baantje kijk ik nog een keer naar het fraaie uitzicht over de stad Dresden en daal dan weer af. Langs de Elbe bereik ik in anderhalf uur de wijk Neustadt in Dresden.
Dwars door Dresden
Mijn wandeling van vandaag leidt dwars door het oude deel van de stad. Ik loop Neustadt uit over de Augustusbrücke en kom bij de Frauenkirche. In de tijd van de DDR wandelde ik vaak langs de resten van de kerk midden in de stad. Bij de bombardementen op Dresden in februari 1945 stortte de kerk in, waarna er hier 45 jaar slechts een ruïne stond. In de DDR bleef de droom van een wederopbouw altijd levend, maar pas na de val van de Muur in 1989 werd er een stichting in het leven geroepen die daarvoor ging zorgen. Uit de hele wereld kwamen daarvoor giften binnen. Op 30 oktober 2005 was de bouw voltooid en sindsdien is de Frauenkirche een symbool van hoop en verzoening. Ik wandel verder langs indrukwekkende bouwwerken in het oude deel van de stad: de Zwinger, het Albertinum en de ronde Semperopera. Wat een boeiende stad is dit voor een wandeling door de geschiedenis.
Van Dresden naar Meissen
De volgende dag verlaat ik de stad richting Radebeul. Over de Sächsischer Weinwanderweg die ik deels volg, las ik daarvoor al een boeiende reportage in het Wandelmagazine van zomer 2021. In vier dagen bereik ik via Weinböhla en Oberau de stad Meissen. Vooral de laatste etappe naar Meissen is erg mooi. Ik wandel door het Spaargebergte en over de Boseltop met een botanische tuin. Onderweg wordt ik getrakteerd op prachtige uitzichten op de stad met haar kathedraal en kasteel in de verte. Meissen is vooral bekend door het gelijknamige porselein, dat hier vervaardigd wordt. In de Gotische Dom is het heel rustig en sfeervol. Ernaast is de Albrechtsburcht. Niet deze burcht is het einddoel van mijn tocht, maar een huis uit een boek dat zich in deze stad afspeelt.
Straat met een verhaal
Vlak voor mijn vertrek naar Dresden heb ik het boek De Wintertuin van de schrijver Jan Konst gelezen. Hij is getrouwd met een Duitse vrouw en schrijft deze familiekroniek op basis van gesprekken met zijn schoonmoeder Brigitte en rijke familiearchieven. In het boek staan verhalen over de familie in diverse tijdperken: het Keizerrijk Duitsland (1871 tot 1918), de Weimarrepubliek (1918 tot 1933), de Nazidictatuur (1933 tot 1945), de DDR (1949 tot 1989) en Duitsland na de eenwording (1989 tot nu). Hierdoor krijg je inzicht in al die verschillende tijden tegen de achtergrond van het reilen en zeilen van een familie.
Wat een aantal keren terugkomt in het boek is het familiehuis in Meissen en daar ga ik naar op zoek. Onder een foto van het huis in het boek (uit 1910) staat vermeld dat het pand aan de Brauhausstrasse ligt. Ik vraag aan een voorbijgangster waar dat is en ze wijst me naar de spoorbrug en vertelt me dat ik vlak daarvoor een straat rechts in moet slaan. Eenmaal daar herken ik het huis direct van de foto. Het heeft boogramen beneden en een balkon links daarboven. Het huis is vervallen en heeft niet meer de uitstraling van een eeuw geleden, toen de grootmoeder van Brigitte er woonde. In de periode van de DDR woonde de familie hier ook.
Verhalen verbinden momenten in de tijd en ik voel me daar in die straat verbonden met mensen uit diverse verschillende tijdperken. Ook dit is de kracht van wandelen, dat je niet alleen op verschillende plekken loopt, maar ook een tijdreis kan maken. Ik wandel door een eenvoudige straat in Meissen en ben ontroerd door al die levens die zich hier afspeelden met hun leed en hun geluk. Ik voel me met hen verbonden.
Info:
- De Toren, verhaal van een verzonken land door Uwe Tellkamp, Arbeiderspers 2009
- De Wintertuin, een Duitse familie in de twintigste eeuw, door Jan Konst, Balans 2018
- Kaart van de Sächsischer Weinwanderweg, Dr Barthel Verlag, Leipzig 2021
- Stadtplan Dresden, Dr Barthel Verlag, Leipzig 2020
Over de auteur
Aat van der Harst wandelde van huis naar Spanje en naar Italië. Hij is wandelcoach en begeleidt mensen met levensvragen in beweging. Over zijn wandelingen maakte hij de vertelvoorstelling “Ontmoetingen Onderweg”. Samen met zangeres Marianne van der Post treedt hij op in verteltheatertjes. Hij is schrijver van inspiratieboek Wandel je wijzer. Meer informatie via: www.verhalenonderweg.nl ; avdharst@verhalenonderweg.nl