Zuid-Kennemerland (15 km)

De route van deze dagwandeling brengt u langs vier historische begraafplaatsen, stuk voor stuk fraai en met een eigen karakter. Eén ervan ligt in Haarlem, de overige in het duingebied westelijk van de provinciehoofdstad.

Tekst: Hans Cuppen. Foto’s: Joke Apswoude

Langs Neie Kille en de Zochers

Ten noorden van NS-station Haarlem lag ooit de zelfstandige gemeente Schoten. De Haarlemse landschapsarchitect J.D. Zocher jr. ontwierp er aan het begin van de negentiende eeuw een begraafplaats. Aardige bijkomstigheid is dat Zocher daarvoor op dezelfde plek de voormalige buitenplaats ‘Akendam’ bewoonde. In 1832 werd er aan de Kleverlaan voor het eerst begraven. Overigens lag de hoofdingang toen nog om de hoek aan de Schoterweg. Door de verschillende landschapsstijlen heeft de begraafplaats aan de Kleverlaan met zijn kronkelpaadjes, waterpartijen en historische bomen veel weg van een regulier stadspark. De begraafplaats is in zijn bestaan twee keer uitgebreid: in 1879 in noordelijke richting naar een ontwerp van Zocher en zijn zoon. Aan het begin van de twintigste eeuw was tuinarchitect Leonard Springer verantwoordelijk voor de westelijke uitbreiding. Eén van de karakteristieken van de begraafplaats is het mausoleum, dat Jacques Leijh in 1893 bouwde. Dit imposante gebouw aan de noordzijde van het terrein herbergt graf kelders en wandgraven. In de aula worden uitvaartdiensten gehouden. Centraal op de begraafplaats, die inmiddels een beschermd monument is, ligt op een ‘schiereiland’ een kleine joodse begraafplaats met metaheerhuis (lijkenhuis).

Neie Kille

Een onoplettende wandelaar loopt er gemakkelijk aan voorbij. Verdekt achter een muur en in een waar woud van bomen en struiken ligt in Overveen de kleine joodse begraafplaats, die in 1797 werd aangelegd na een breuk binnen de joodse gemeenten. De ‘Neie Kille’ (Nieuwe Gemeente) uit Amsterdam scheidde zich toen af van de Hoogduitse Amsterdamse Joodse Gemeente. Honderd leden van de Neie Kille vonden er hun laatste rustplaats. Begin negentiende eeuw is rondom de begraafplaats een hoge muur geplaatst, is het metaheerhuis gebouwd en een waterpomp geslagen. In diezelfde tijd verzoende de Neie Kille zich op initiatief van koning Lodewijk Napoleon weer met de oude gemeente. Daarna werden er nog eens honderdtwintig mensen begraven. Eén daarvan is Lodewijk Visser (1871-1942), tot 1940 President van de Hoge Raad en actief in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. De laatste decennia zijn er nog slechts enkele personen bijgezet. In 1982 zijn de houten toegangsdeuren vervangen door een smeedijzeren hek. Overigens kan de passant enkel door dit hek een blik werpen op de begraafplaats, die alleen op afspraak toegankelijk is. Bij de aanleg van de begraafplaats waren er in de omgeving niets dan duinen. In de twee eeuwen sinds de aanleg zijn de begraafplaats en directe omgeving op natuurlijke wijze begroeid geraakt met bomen en struiken. Dit geeft de dodenakker een lommerrijk en besloten karakter. In 2000 is een stichting opgericht voor de instandhouding van de begraafplaats. Op dit moment wordt de begraafplaats met financiële steun van de provincie, de gemeente Bloemendaal en donateurs gerestaureerd.

Hannie Schaft

Een kilometer westwaarts ligt de Bloemendaalse eerebegraafplaats die, vanaf het toegangshek aan de Zeeweg, door een hoog duin aan het zicht wordt onttrokken. Een breed onverhard pad leidt naar de poort met de toogtekst ‘Geheiligd is de grond dien gij betreedt’. Die heilige grond is een ommuurde begraafplaats in een weids duinlandschap. Wat direct opvalt, is de eenvoud: niets meer dan een rechthoekige vorm, een vlag en een klokkentoren. Op deze desolate plek in de Kennemerduinen werd op 27 november 1945 in aanwezigheid van de koninklijke familie Hannie Schaft begraven. Zij is één van de 374 slachtoffers die er begraven liggen; herbegraven welteverstaan. In het omliggende duingebied zijn direct na de Tweede Wereldoorlog de stoffelijke resten van honderden personen gevonden die, vanwege hun vermeende verzetsdaden, zijn omgebracht door de Duitse bezetter. De bronzen urn, prominent aan de kop van het veld, bevat de as van stoffelijke resten van verzetsmensen, af komstig van het crematorium in Driehuis-Westerveld en uit de verbrandingsoven van het concentratiekamp Vught. Op de muur naast de klokkenstoel zijn op vier herdenkingsplaten de woorden gebeiteld van H.M. van Randwijk, één van de leiders van de verzetsgroep en het illegale blad Vrij Nederland. Op 31 oktober 1953 onthulde de toenmalige minister-president Willem Drees deze platen, die ter gelegenheid van de voltooiing van de begraafplaats waren gemaakt. De sobere begraafplaats is een ontwerp van de architecten Auke Komter en Gerard Holt. De klok, die dateert uit 1647 en af komstig is uit het voormalige Bloemendaalse raadhuis, wordt uitsluitend bij herdenkingen geluid. De eerebegraafplaats staat op de monumentenlijst.

Rood graniet

De meesten van hen vonden de dood in de laatste maanden voor de bevrijding. Acht grote gedenkstenen herinneren aan in totaal vijfenveertig vindplaatsen. Langs de route van de dagwandeling staat één van die acht gedenkstenen. In eerste instantie waren de gedenkstenen van zandsteen. Vanwege verwering en aftakeling maakten de stenen in 2000 plaats voor roodgranieten exemplaren. Op de website www.eerebegraafplaats.nl is een kaart met vindplaatsen.

Urnenveld

Voorbij de ingangen van Duin- en Kruidberg en Midden-Heerenduin ligt de begraafplaats bij Crematorium Westerveld in Driehuis, één van de oudste particuliere begraafplaatsen in Nederland. De begraafplaats werd tussen 1880 en 1890 aangelegd door L. Zocher, zoon van de Zocher, die de oorspronkelijke begraafplaats aan de Kleverlaan ontwierp. Per Koninklijke Goedkeuring werd het landgoed Westerveld op 23 juli 1888 ingericht tot ‘een bijzondere begraafplaats, bestemd voor alle gezindten’. De eerste begrafenis vond er plaats in mei 1890. Op het terrein van de begraafplaats werd in 1913 het eerste crematorium van Nederland gebouwd, nadat in 1874 ‘De Vereeniging tot invoering der Lijkverbranding in Nederland’ – later de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie – was opgericht. Marius Poel ontwierp het in art-deco stijl gebouwde crematorium op de duinheuvel. Willem Marinus Dudok ontwierp onder meer de grote aula. Inmiddels vormt het geheel van crematorium en begraafplaats een Rijksmonument. Schuin achter en aan de voet van het crematorium ligt het urnenveld, deels geplooid om een grote waterpartij.

Praktische informatie

Treinen tussen NS-stations Driehuis en Haarlem ieder halfuur, reistijd 12 min. Onderweg beperkte horecavoorzieningen. Muziek: Concerto in Memoriam: openluchtconcert (klassiek), jaarlijks in juni, gratis toegankelijk, Crematorium en Begraafplaats Driehuis-Westerveld

Routebeschrijving

Start: NS-station Haarlem. Verlaat station aan zuidzijde (busstation) en ga RA. Ga RA onder spoorviaduct. Steek aan noordzijde station Kennemerplein over. Loop ter hoogte van huisnr. 5 tussen 2 villa’s park in. Ga voor waterpartij LA en volg pad langs water. Ga RA over Noorderbrug. Bij Schotersingel LA. Aan einde RA Ostadestraat. Ga bij plantsoen RA Velserstraat. Sla bij stoplichten RA Kleverlaan. Na 300 m aan overzijde ingang begraafplaats Kleverlaan. Loop Kleverlaan af in westelijke richting. Steek na 1 km bij stoplichten vierbaanse Westelijke Randweg over. Vervolg Kleverlaan. Sla na 500 m aan einde LA Busken Huetlaan en na 100 m LA Bloemendaalseweg. Na 500 m (na gemeentehuis) RA en direct LA Ter Hoffsteedeweg. Steek Militairenweg over en ga RD. Bij Tetterodeweg RA. Na 300 m LA (volg spoor). Na 200 m aan rechterzijde Joodse begraafplaats. Vervolg Tetterodeweg, steek bij spoorbrug Brouwerskolkweg over en ga RD (parallel aan spoor). Ga na 200 m en na gebouwen RA (bezoekerscentrum ‘De Zandwaaier’ van de Kennemerduinen). Ga bij Zeeweg LA en volg voetpad. Na 1,3 km is aan overzijde Zeeweg ingang Eerebegraafplaats Bloemendaal. Loop na bezoek terug naar ingang Eerebegraafplaats en ga LA voetpad langs Zeeweg. Ga na 1,3 km LA ingang Koevlak Kennemerduinen. Na parkeerterrein RA en volg bordjes ‘Uitgang Bleek en Berg’. Volg pad en negeer zijpaden. Volg pad naar rechts bij bordje met o.a. ‘Richting Bergweg’. Pad kruist asfaltweg. Steek deze over en vervolg pad dat overgaat in bestraat fietspad. Volg pad gedurende 30 minuten. Onderweg ziet u rechts een roodgranieten herdenkingsmonument voor slachtoffers van WO2 (vindplaats lichamen mei 1945). Bij T-kruising RA richting ‘Uitgang Bleek en Berg’. Na uitgang LA Bergweg. Na ruim 1 km komt Bergweg uit op Velserenderlaan (aan overzijde achter weiland staat Ruïne van Brederode). Sla LA voetpad. Na 300 m op driesprong LA Duin- en Kruidbergerweg. Na circa 2 km ingang begraafplaats en crematorium Westerveld. Steek na uitgang Westerveld direct spoor over en ga RA Driehuizerkerkweg. Sla na 300 m LA Wolff en Dekenlaan. Na sportvelden ligt rechts NS-station Driehuis.