Liberation Route: In het spoor van de bevrijders
Op 17 september 1944 landden zo’n 6.500 parachutisten en vijftig zweefvliegtuigen van de Amerikaanse 101st Airborne Division bij Son en Best. Het was de eerste dropping in het kader van de operatie Market Garden en de meest zuidelijke. De Liberation Route Europe, die het spoor van de bevrijders 10.000 kilometer door heel Europa volgt, doorsnijdt de provincie Noord-Brabant van zuid naar noord, langs plaatsen en gedenktekens die herinneren aan hen die hun leven gaven voor de bevrijding van Nederland.
Tekst: Paul van Bodegraven
Foto’s: Marco Barten
Het moet een apocalyptisch beeld zijn geweest toen op 17 september duizenden parachutisten landden op de heidevelden en landerijen tussen Best en Son. Ze kwamen terecht in het gebied rondom de Paulushoeve en zochten dekking in de natuur en op het platteland. De Duitsers waren uiteraard niet van plan zich zomaar over te geven en gingen actief op zoek naar de Amerikanen die hier in Noord-Brabant ineens hun fysieke tegenstanders werden.
Joe Mann
Een van die Amerikanen was Joe Mann, een 22-jarige soldaat. Hij landde in dropzone B nabij Son en Best, met de opdracht om met zijn groep het Wilhelminakanaal via de brug bij Son over te steken. Die werd vernietigd door de Duitsers. Samen met andere soldaten trok Mann naar de brug bij Best om te kijken of die nog intact was. Zijn compagnie kwam onder vijandelijk vuur te liggen, waarbij Joe in beide armen door kogels werd geraakt. Toen drie dagen later een granaat in de schuttersput terecht kwam waar Mann en zijn collega’s lagen, wierp hij zich op de granaat en redde zo het leven van zijn zes kameraden. Onze wandeling vanuit Son voert door de bossen naar de plek waar Joe Mann stierf.
In 1984 is er een gedenksteen geplaatst. Een grauwe steen waarachter een indrukwekkend verhaal schuil gaat. De Liberation Route Brabant werkt samen met Brabant Remembers om deze verhalen levend te houden. Op meerdere plaatsen zijn herinneringstekens geplaatst, soms met een QRcode waarmee je de achterliggende informatie kunt ophalen.
Worstenbrood
De bossen zorgen vandaag voor de welkome schaduw op deze zonnige dag. In de herfst zal het hier ongetwijfeld een spektakel van najaarskleuren zijn. Dat kleurenspel begint vandaag al een beetje op gang te komen als we, op weg naar het Joe Mannpaviljoen, de Nieuwe Heide passeren. Die is nu al aardig paars aan het worden, tot grote vreugde van rondzoemende bijen en vlinders. Een kudde schaapjes graast verderop op het veld, een hond plonst in een vennetje. Een vredige dag op de plek die een heftig strijdtoneel is geweest.
Bij het paviljoen verwachten we wat meer informatie over de landing te vinden, maar we vinden er een uitspanning met koele drankjes, appeltaart en worstenbroodjes. Erachter ligt wel het Joe Mann-openluchttheater en staat ook nog een Joe Mannmonument: een metershoge toren met daar bovenop een beeld van een pelikaan die haar jongen voedt met haar eigen bloed. Daar kan ik mij de associatie met Joe Mann wel bij voorstellen, maar de relatie met een openluchttheater gaat mij boven de pet.
Rustplaats
Die pet is trouwens wel handig en nodig, want hierna lopen we de bossen uit en belanden op het Brabantse platteland, waar de zon ongenadig schijnt en we nauwelijks schaduw vinden. Koeien zoeken beschutting bij de bomen aan de rand van de wei, de akkers liggen er dorstig bij.
Bij de Paulushoeve, midden in het landingsgebied, is alleen een plaquette met het logo van de 101st Airborne Division aan de gevel van de boerderij die herinnert aan de dappere mannen die hier uit de lucht kwamen vallen. De boerderij zelf gaat vandaag schuil achter een groot maisveld, maar een informatiebord vertelt meer over wat er hier is gebeurd. Zo was er niet ver van deze plek, in Wolfswinkel, een tijdelijke begraafplaats voor oorlogsslachtoffers. Van een groot deel van de omgekomen Amerikanen zijn de stoffelijke resten na de oorlog terug gevlogen naar de VS. Joe Mann heeft nu zijn definitieve rustplaats op het Greenwood Memorial Terrace in Spokane in de staat Washington.
Maar van een aantal soldaten ligt de definitieve rustplaats in Nederland. Op de begraafplaats achter de Sint-Martinuskerk in het centrum van Sint-Oedenrode is een aantal Britse soldaten begraven die overleden in het veldhospitaal dat in hetzelfde dorp was gevestigd, in de rooms-katholieke meisjesschool. Naast de zandkleurige grafstenen staat een bord met foto’s van de mannen en jongens die hier rusten, om zo een gezicht te geven aan de tragiek van de Tweede Wereldoorlog.
Blijven herinneren
En zo zijn er veel meer plaatsen langs de route, elk met hun eigen verhaal, dat soms haaks lijkt te staan op de functie waarvoor ze vandaag dienen. Zo pauzeren we bij Kasteel Henkenshage aan de rand van Sint-Oedenrode. Nu een populaire trouwen feestlocatie, toen het tijdelijke zenuwcentrum waar vanuit generaal Maxwell Taylor het commando voerde over de militaire operatie.
Natuurlijk kun je niet alle sporen van het verleden bewaren door plaatsen en gebouwen te behouden zoals ze waren in de oorlogsjaren. Dat het prachtige kasteel nu wordt gebruikt voor vrolijke zaken is het bewijs dat de operatie Market Garden niet voor niks is geweest, ondanks de vele levens die hij heeft gekost. Het gaat erom dat niet vergeten wordt wat er in de oorlogsjaren is gebeurd, en door wie we zijn bevrijd. De Liberation Route Brabant levert daar een belangrijke bijdrage aan.
Wandelwijzer
De Liberation Route Brabant loopt van zuid naar noord, van de Belgische grens bij Bergeijk naar Grave aan de Maas, en is opgesplitst in vijf (lange) etappes:
Bergeijk – Waalre, 26 km; Waalre – Son (via Eindhoven), 27 km; Son – Sint-Oedenrode, 25 km; Sint-Oedenrode – Uden, 23 km; Uden – Grave, 27 km.
De route is op knooppuntenpalen gemarkeerd met een eigen beeldmerk: een witte parachute op een blauwe ondergrond.
Meer informatie vind je op www.visitbrabant.com/nl/routes/liberation-route-brabant Daar staan ook acht fietsroutes die door het gebied voeren.
